Gelukkige ambtenaar is een verdienmodel

Het eigen welbevinden is belangrijker dan een goed salaris, vinden steeds meer ambtenaren. En het komt hun productiviteit ten goede. Gemeenten experimenteren daarom met nieuwe manieren van werken. 'Wie buiten wil winnen, moet binnen beginnen.'

'Satisfaction economy'

Steeds meer gemeentelijke werkgevers zien in dat hun organisatie beter draait als hun ambtenaren zich goed voelen. Niets is demotiverender dan werken in een regime, aan een leiband of met een prikklok. Vrijheid, blijheid is het devies. Ook de cijfers geven steeds weer aan dat een ambtenaar die goed in zijn vel zit voor betere resultaten zorgt. TNS Nipo concludeerde bijvoorbeeld dat een gelukkige medewerker leidt tot een hogere productie, minder vaak ziek is en betere relaties met zakelijke contacten heeft. Ambtenaren zelf stellen ook andere prioriteiten. Het welbevinden op het werk en daarbuiten wordt belangrijker dan materiële zaken, zoals een mooi salaris of een dure auto. De zogenoemde ‘money economy’ evolueert de komende jaren verder in een ‘satisfaction economy’,  aldus TNO Nipo.

Bureaucratisch en risicomijdend

Anja van der Horst, directeur bedrijfsvoering bij de splinternieuwe gemeente Hollands Kroon, vertelt over een compleet nieuwe aanpak na de fusie van vier gemeenten. ‘Het waren hele traditionele organisaties. Er werd hier gewerkt zoals dat bij de meeste gemeenten gaat: volgens de regels, bureaucratisch en risicomijdend.’ Met de samenvoeging van de gemeenten Wieringen, Wieringermeer, Anna Paulowna en Niedorp in 2012 moest er ook een strategische visie worden ontwikkeld. De fusiegemeente in de kop van Holland wilde de slimste zijn en de meest innovatieve gemeente van het land worden. Maar voor ze op het punt waren dat burgers bijvoorbeeld hun aangevraagde paspoort gratis thuis of op hun werk bezorgd kregen, moest er eerst een interne ommezwaai plaatsvinden.

Mentaliteitsverandering

‘Wie buiten wil winnen moet binnen beginnen,’ vat Van der Horst het aanvankelijke aanvalsplan samen.’Een radicale mentaliteitsverandering moest plaatsvinden in de piepjonge gemeentelijke organisatie en daar was een onorthodoxe leider voor nodig. Gemeentesecretaris Wim van Twuijver ging die nieuwe kar trekken. ‘Hij is een niet-standaard gemeentesecretaris en maakte dappere beslissingen. Zo werd er voortaan uitgegaan van de goede intenties van de medewerkers, ze kregen het volledige vertrouwen in plaats van dat ze gecontroleerd werden. Maar daarmee kregen ze natuurlijk ook veel meer verantwoordelijkheden,’ vertelt ze over de introductie van de zelfsturende teams en resultaatgericht werken.

Afschaffen regels
Daarbij bleef het niet, een hele rits aan interne regels en instituten werd afgeschaft. Vakantie- of verlofregistratie, functieschalen en verzuimprotocollen werden bij het grof vuil gezet. Zelfs de afdeling Personeelszaken werd opgeheven. ‘Onze filosofie is om consequent te kijken naar de mens in plaats van het functieprofiel. En dat betekent dat mensen naast hun kerntaken ook andere taken vervullen,’ aldus de directeur bedrijfsvoering. ‘Dit kunnen kleine klussen zijn, maar ook structurele taken. Dus als iemand bijvoorbeeld goed is in vormgeving, social media of notuleren dan wordt diegene daarvoor ingezet. Daar profiteren alle partijen van. De gemeente hoeft hiervoor dus geen externen in te huren en de ambtenaar wordt blij van werkzaamheden waar die goed in is.’

Harde cijfers

Tot zover de enthousiaste verhalen, over  naar de harde cijfers. In 2016 is er door Hollands Kroon 4,7 miljoen euro minder uitgegeven aan personeelslasten van de gemeente in vergelijking tot 2011, het laatste jaar dat de vier gemeenten nog zelfstandig waren. Het werkplezieronderzoek wees in 2012 uit dat de gemiddeld score onder de ambtenaren op een 7,1 uitkwam. Dit jaar is er opnieuw zo’n onderzoek gedaan en toen bleek dat het werkplezier gestegen was tot een 7,4. ‘En dat ondanks de onrust van de transitie,’ vertelt Anja van der Horst trots. ‘Overigens hebben we ook nog eens een laag ziekteverzuim onder onze collega’s, 3,1 procent terwijl dit in vergelijkbare gemeenten 4,8 procent is.’

Klanttevredenheid
En ook de burgers lijken vooralsnog niet te lijden onder de compleet nieuwe manier van werken. Volgens onderzoek van de gemeente zelf, geven de Hollands Kroon-bewoners de gemeente een 8,9 qua klanttevredenheid. ‘Een goed voorbeeld is dat 35 procent van de bezwaren zijn ingetrokken nadat onze ambtenaren een goed, informeel gesprek met ze hebben gehad.’

Slachtoffers

Maar het succes kent ook ‘slachtoffers’. Niet elke ambtenaar die wel gedijde bij het oude systeem in de kleine plattelandsgemeente vóór de fusie, voelt zich senang bij de organisatiemetamorfose. Het zoeken naar een werkplek, een iPad in plaats van desktop, geen baas, geen regels, geen functie en soms geen duidelijkheid.  ‘Er zijn ook collega’s vertrokken,’ vertelt Van der Horst. ‘in elk geval een aantal mensen dat graag manager wilde blijven en die functie hebben we hier niet meer. Zij zochten hun heil elders en dat is natuurlijk prima. Aan de andere kant krijgen we tussen de vier- en vijfhonderd open sollicitaties per jaar van mensen die juist heel graag op onze manier willen werken.’