Geld, tijd en personeel nodig voor betere rijksoverheid

De ambtelijke top van de ministeries meldt informateur Tjeenk Willink de boodschap over de toeslagenaffaire te hebben begrepen en te werken aan het herstel van het geschonden vertrouwen in de overheid. Voorwaarde is wel: ruimte, tijd en geld.

‘Wij werken aan een overheid die vakwerk levert en maatwerk mogelijk maakt in de dienstverlening en handhaving’, aldus de verzamelde secretarissen generaal in een acht kantjes tellende brief aan Herman Tjeenk Willink. Daarvoor hebben zij wel ruimte, tijd, geld, personeel en ict nodig. De topambtenaren wijzen op de vele verbetermaatregelen die moeten worden geïmplementeerd in tijden van crisis ‘en met (over)vermoeide professionals.’

Halsoverkop
Departementale herindelingen zien zij nadrukkelijk niet als oplossing voor de vragen die voor liggen. ‘Het is ook niet nodig, omdat wij gewend zijn om in teams over de grenzen van departementen heen te werken. Herindelingen kosten bovendien tijd en geld; middelen die hard nodig zijn om opgaven op te pakken. Halsoverkop verbeter- op verbetermaatregel stapelen vergroot de kans op nieuwe drama’s’, schrijft secretaris generaal Gert Jan Buitendijk van het ministerie van Algemene Zaken namens zijn collega’s.

Kritische tegenspraak
Wat in hun ogen nodig is, is de gelegenheid om nieuwe plannen consequent te toetsen op wat het in de praktijk betekent voor mensen, voor bedrijven, en wat de randvoorwaarden zijn voor ook de gemeenten. Ook nodig is een versteviging van het samenspel tussen politiek, bestuur en ambtenaren. Het openbaar maken van ambtelijke adviezen is een van de mogelijkheden. De beweging naar meer transparantie ondersteunen zij van harte. ‘Onmisbaar hierin is dat ambtenaren zich daarbij nog steeds veilig en vrij moeten weten om in interne overleggen en schriftelijke advisering (kritische) tegenspraak te geven. Oók op momenten dat dit even niet zo goed uitkomt. Dat is immers een wezenlijke kwaliteit van ons vakmanschap. Nu wij zien dat deze interne adviezen en dilemma’s steeds vaker onderdeel worden van het publieke en politieke debat, is de ministeriële verantwoordelijkheid belangrijker dan ooit. Deze verdere transparantie vergt daarom discipline en rolvastheid van zowel politici als ambtenaren.’

Menselijke maat
Om tot een goede afweging van kosten en baten te komen, zal het verder nodig zijn terug te keren naar een ordelijk besluitvormingsproces met financiële controles en waarborgen, een uitvoeringstoets en voldoende aandacht voor juridische aspecten. ‘Oók als dat het vinden van een oplossing op het eerste gezicht moeilijker lijkt te maken. Daarbij is het van belang om vooraf te toetsen of regelgeving voldoende ruimte biedt voor de menselijke maat en daarna of deze in de praktijk ook zo uitpakt als beoogd. Dit is een randvoorwaarde voor een goed functionerende, stabiele en betrouwbare overheid.’

Incidentenpolitiek
Centraal moet de komende kabinetsperiode aandacht voor het ambtelijk vakmanschap komen staan. Maar, zo luidt de bijsluiter, ‘vakmanschap centraal stellen kan niet zonder tijd, ruimte en robuuste financiering. Het vraagt om het niet vol te willen regelen, om geduld om effecten af te wachten en weloverwogen bij te sturen en om fouten te mogen maken en die in rust te herstellen.’ “In rust” voelt volgens de topambtenaren tegennatuurlijk als de verontwaardiging groot is, ‘maar het is zelden gelukt om op basis van incidenten het individuele en algemeen belang evenwichtig te dienen.’

Waardering 
Om de overheid nog sterker te maken, is bovendien ook waardering nodig voor wat wel goed gaat. ‘Wij zien dat ook als een verantwoordelijkheid van een nieuw kabinet en het parlement. Het is in het algemeen belang om een representatief beeld te geven van de staat van de Nederlandse overheid.’