Domburg zoekt naar eigen DNA

De zomerse bezoekersstroom had in Domburg in 2019 z’n maximum wel bereikt, vonden de inwoners van het Zeeuwse kustdorp. Sindsdien probeert de gemeente Veere te sturen op kwaliteit in plaats van kwantiteit. Maar hoe doe je dat in coronatijd en erna?

Maximum aantal toeristen bereikt

Toerisme na corona
Corona legde het internationaal toerisme lam. Maar bewoners van veel toeristenplaatsen haalden opgelucht adem. Binnenlands Bestuur belicht in een zomerserie de lokale bestuurlijke dilemma’s nu de grenzen weer openen. Deel 2: Domburg.

Probeer je auto eens geparkeerd te krijgen in de buurt van het Domburgse strand. Je rijdt drie, vier rondjes door de smalle dorpsstraten. Langs het weelderige Badpaviljoen op de zeereep en hotels met aanlokkelijke namen als Duinlust en Bosch en Zee. Nergens lonkt ook maar een halve parkeerplek. En dan is het vandaag nog een bewolkte zomerdag met de dreiging van regen in de lucht. Hoe wanhopig wordt de rondrijdende strandganger niet als het volop zomert?

‘Het plafond is bereikt’, zegt burgemeester Rob van der Zwaag onomwonden in het gemeentehuis van Veere, een kilometer verwijderd van het Domburgse strand. ‘We hebben in de gemeente nu ruim vijf miljoen overnachtingen van toeristen per jaar. Er bestaat hier geen behoefte aan verdere uitbreiding. Dat proef je niet alleen onder de Domburgers zelf, maar zelfs onder lokale ondernemers die van het toerisme afhankelijk zijn.’

Een duidelijke waarschuwing sprak eind 2019 uit het onderzoek ‘Leefbaarheid en toerisme, integrale analyse gemeente Veere’. Zeven op de tien inwoners gaven daarin aan dat hun gemeente een ‘toeristische bestemming’ moest blijven, maar niet over hun rug. Drie op de vier misten een gevoel van betrokkenheid bij ontwikkelingen op toeristisch gebied. In het rapport wordt dan ook geadviseerd de zeggenschap van inwoners te vergroten. Er moest een gemeentelijk meldpunt komen voor ervaren overlast. Toerisme en lokale leefbaarheid verdienden een betere balans.

Magische duimen
De aanstichter van Domburgs populariteit staat in beeld gehouwen op terrassenplein ’t Groentje: Johann Georg Mezger. De beroemde masseur betrok eind negentiende eeuw een zomervilla in Domburg en hield er praktijk. Vanuit heel Europa treinde de elite naar de kop van Walcheren om zich over te geven aan Mezgers magische duimen. In het voetspoor van die rijke clientèle reisden schilders als Mondriaan en Jan Toorop naar Domburg, ook vanwege het lokale heldere licht en het eikenwoud in het nabijgelegen natuurgebied de Manteling.

Het zijn lang vervlogen tijden, maar een tikje chic bleef Domburg wel. Een badplaats van stand. Beeldbepalende gebouwen als het Badpaviljoen en de adellijke villa Carmen Sylva overleefden de oorlog of werden gerestaureerd. Daardoor wordt de toon van het kustdorp met 1.500 inwoners anders dan de gemiddelde Nederlandse badplaats niet gezet door blokkendozen van beton. Van der Zwaag: ‘We spreken hier nog van badgasten in plaats van toeristen.’ Die zichtbare historie is een belangrijke asset in termen van toerisme-marketing.

Maar als de badgasten steeds massaler komen, kan de allure van Domburg zomaar uitgroeien tot handicap. Dan geldt ook hier straks de wet van het grootste getal. De afgelopen jaren constateerde Van der Zwaag dat na de Duitsers en de Nederlanders ook de Vlamingen de Walcherse kust in het vizier kregen. ‘Hier heb je nog een natuurlijke duinenkust’, verklaart hij de Vlaamse opmars. ‘Je kunt in Domburg goed eten, dat waarderen Belgen.’ Sinds de opening van de Westerscheldetunnel zag hij het aantal zuiderburen in Domburg jaarlijks met vijf procent toenemen.

Dat betekende nog meer auto’s in het centrum. En ook dat de markt voor verhuur van woningen nog aantrekkelijker werd. Daar bestaan in Domburg strenge regels voor: kamers verhuren mag, een schuur in de achtertuin ook, maar je hele huis in de verhuur gooien is verboden. Zie dat als gemeente echter maar eens te handhaven. ‘De bewijslast is moeilijk’, erkent Van der Zwaag. ‘Het duurt lang om zo veel materiaal te verzamelen dat je het voor de rechter kunt winnen. Er gaan soms jaren overheen.’

Switch
De toenemende drukte en het toerismerapport leidden in 2019 tot een switch in het toerismebeleid. Van der Zwaag: ‘We staren ons niet langer blind op totale aantallen badgasten, maar streven ernaar de bestedingen per badgast omhoog te krijgen. Daar heb je economisch meer aan. En het heeft minder negatieve consequenties voor de leefbaarheid.’ Leidraad is Domburgs statuur van vroeger, maar dan in een eigentijdse setting. Van der Zwaag somt de vier daarbij horende gemeentelijke speerpunten op: wellness, vitaliteit, zeecultuur en culinair. En zowaar, soms lijken de jaren van Mezger inderdaad weer terug. Trots begint de burgemeester over de club van fysiotherapeuten die Domburg als bestemming koos voor een congres. Ook heeft de badplaats zich aan weten te sluiten bij een Europees verbond van kuuroorden. ‘Dat betekent in Duitsland heel wat, maar in Nederland moeten we de gezonde kracht van badcultuur nog meer bekendheid geven.’

Bij de vier speerpunten bleef het niet. Er werd daarnaast ‘fors geïnvesteerd’ in de openbare ruimte. Er kwamen nieuwe tegels in het dorpscentrum, ook de boulevard ging op de schop, vertelt wethouder Adri Roelse (recreatie, DTV). Zijn burgemeester haakt in met de populaire ‘zeebalkons’: houten banken van zes, zeven meter breed met geweldig zicht op zee. Van der Zwaag: ‘De tegenwoordige toerist is op zoek naar authenticiteit en identiteit. Die wil hier in Domburg niet precies hetzelfde tegenkomen als in andere Zeeuwse kustplaatsen of elders aan de Nederlandse kust. Daarom hebben we een dna-fotoboek samengesteld van elk dorp in de gemeente Veere. Per kern staan er vijf foto’s met lokale kernwoorden erbij. Het dijkwerkersdorpje Westkapelle, het historische Veere en Domburg natuurlijk als moderne b adplaats. De uitdaging is nu om vast te houden aan dat dna.’

Coronazomer
En toen kwam vorig jaar de coronazomer dwars door dat nieuwe beleid gefietst. De kust werd overstroomd door Nederlanders die niet naar het buitenland konden en dan was het ook nog eens een extreem lange én hete zomer. Her en der aan de Hollandse kust werd de stormbal gehesen, maar in de gemeente Veere vielen de gevolgen wel mee. Mede dankzij een speciale strandapp die razendsnel in eigen huis werd ontwikkeld.

Enthousiast legt wethouder Roelse zijn mobiel op tafel. Die vertoont een kaart van de punt van Walcheren, met alle stranden op groen. ‘Vandaag is het niet echt strandweer, maar vorig jaar kleurden onze stranden regelmatig rood. Vaak gebeurde dat bij Vrouwenpolder het laatst. Het strand daar is breed en het ligt wat verder van de grotere kernen. Dat werd door het publiek opgemerkt, want later kleurde ook Vrouwenpolder vaker rood.’ Zo kon de gemeente de bezoekersstroom in coronatijd lichtjes bijsturen en beter verspreiden. Tot nu toe is de app bijna een half miljoen keer geraadpleegd.

Nou ja, app, het is eigenlijk gewoon een website, verklapt Roelse. ‘Een app maken als gemeente duurt veel te lang. Tegen de tijd dat je die klaar hebt, is het badseizoen voorbij. We hebben overal strandposten paraat die een aantal keren per dag de drukte aan de beheerder van de site doorgeven. En die past daarop eventueel de kleuren aan.’ Het systeem bevalt inmiddels zo goed dat de website ook na corona in de lucht zal blijven.

Een ander voordeel wat de gemeente had: kort voor corona was de Domburgse Weststraat met al zijn kledingwinkels en horeca al autoluw gemaakt. Van der Zwaag: ‘Nu is het een wandelgebied met veel ruimte voor terrassen. Als eerste Nederlandse gemeente hebben we vorig jaar zomer coronacoaches ingezet om mensen op de anderhalve meter te wijzen. Dat zijn geen boa’s die handhaven, maar gastheren en gastvrouwen. Elke maandag evalueerden we het weekend. En dat doen we nu nog steeds. Hoe liep het en waar kan het nog beter? Zo houden we continu de vinger aan de pols.’

Dat geldt ook voor het strand. Voor corona voerde Rijkswaterstaat eens in de vijf jaar zandsuppleties uit, maar het effect daarvan was soms na drie jaar al voorbij. In tijden van corona zijn smalle stranden uit den boze. Vooral tussen Westkapelle en Dishoek was het volgens Van der Zwaag een paar keer spannend of de anderhalve meter te handhaven viel. Inmiddels hebben de Zeeuwse kustgemeenten de koppen bij elkaar gestoken en is er een fonds gecreëerd voor extra suppleties van recreatief zand: niet per se nodig voor de kustwering, wel voor de veiligheid van de badgast. En nuttig voor de horeca. Roelse, lachend: ‘Zonder strand geen klant.’

Duitsers
Hoe zal het deze zomer in Domburg gaan? Medio juli is Duits nog de voertaal in de Weststraat. Maar mocht Nederland op de Europese coronakaart langdurig rood kleuren, dan dreigt een groot aantal Duitse families alsnog te annuleren. Van der Zwaag: ’Nederlanders gaan wat makkelijker met coronaregels om, maar Duitsers niet. Die zouden na een bezoek aan Domburg thuis in quarantaine moeten. Dat is voor hen geen prettig perspectief.’

Zo maakt corona de economische kwetsbaarheid van kustplaatsen zichtbaar. Moet Domburg niet breder inzetten dan alleen op toerisme? Nee, vinden burgemeester en wethouder. ‘We werken heel goed regionaal samen met Middelburg, Vlissingen en de rest van Zeeland’, antwoordt Van der Zwaag. ‘Als er hier een bedrijf aanklopt dat zich met een groot kantoor wil vestigen, dan sturen we het echt door naar een andere gemeente. Onze belangrijkste asset is het landschap. Daarvoor komen de mensen. Dat moet je zo min mogelijk aantasten. En van links tot rechts in de politiek: iedereen is het daarover eens.’

Hij begint over de ‘slimme combinaties’ die Domburg leefbaar moeten houden. Zo is er het samen met andere Zeeuwse gemeenten en het HZ Kenniscentrum Kusttoerisme ontwikkelde concept Bed & Bike, waarbij de toerist een fiets bij zijn hotelkamer geleverd krijgt. Diens auto wordt tijdens het verblijf op een afgelegen parkeerplek geparkeerd. Het zorgt voor minder autoverplaatsingen en vermindert de parkeerdruk in het centrum.

Een ander voorbeeld van slim combineren: bij noodzakelijke dijkversterkingen wordt voortaan breder gekeken. Zo kreeg de verhoogde dijk bij Westkapelle een geasfalteerd fietspad: de Panoramaweg. Van der Zwaag: ‘Er was in het begin nogal wat verzet: kom hier in Zeeland niet aan een dijk. Uiteindelijk is iedereen er trots op. Je hebt aan de ene kant de zee en aan de andere kant een schitterend natuurgebied.’ En wat bleek: niet alleen de badgast, ook de lokale bevolking fietst er graag. Zo houdt de dijk niet alleen het water tegen, maar schraagt die ook het draagvlak voor het toerismebeleid. En daar was het de gemeente Veere minstens zozeer om te doen.