Brede kritiek op uitblijven informatiedeling ondermijning

De VNG, Regioburgemeesters en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) constateren dat het rapport van de Raad van State over ondermijning uit maart gemeenten niet verder helpt bij de aanpak van ondermijning. Dat schrijven zij in een scherpe gezamenlijke reactie naar de Tweede Kamer. ‘Een urgent probleem wordt niet met de grootste en noodzakelijke urgentie opgepakt.’

Advies RvS
In de aanpak van ondermijning willen gemeenten meer informatie kunnen gebruiken die al binnen de gemeente beschikbaar is. De Raad van State onderzocht hoe die wens kan worden vormgegeven en of uitbreiding van openbare ordetaken van de burgemeester kan helpen bij die aanpak. Conclusie was dat uitbreiding van die openbare ordetaken niet noodzakelijk is. Gegevensuitwisseling is belangrijk, maar niet dé oplossing, aldus de Raad. Het komt er vooral op aan dat de instantie die daarvoor het best uitgerust is, ook echt optreedt.

Juist informatie delen
Maar: ‘Het delen van informatie is nodig om te beoordelen of een actie nodig is en welke overheidsdienst die actie het beste kan uitvoeren’, schrijven de VNG, de Regioburgemeesters en het NGB aan de Tweede Kamer. Zij vinden de uitbreiding van bevoegdheden van de burgemeester niet interessant en hebben daar ook niet om gevraagd. Juist ruimere informatie-uitwisseling tussen verschillende afdelingen binnen de gemeente zelf mogelijk maken vinden ze nodig.

Structureel incidentalisme
De briefschrijvers wijzen erop dat incidenten nu op zichzelf worden beschouwd en ‘structureel incidentalisme’ dan op de loer ligt., zoals de NGB al eerder schreef. ‘De keuze om een interventie te plegen kan pas worden gemaakt na het leggen van de complete informatiepuzzel. Het kunnen gebruiken van informatie kan daarmee juist eerder in het proces leiden tot het afzien van verder onderzoek wat de privacy van individuen ten goede komt.’ Volgens de drie is het slechten van sectorale grenzen binnen de overheid nodig voor ‘een ontkokerde, effectieve (integrale) aanpak van ondermijnende criminaliteit, daadkrachtige fraudebestrijding en het zijn van een integere overheid’.

NIet 'slechts' knelpunt
De Raad van State komt volgens hen niet met een passende oplossing voor de huidige problematiek van de informatiedeling. ‘Het gaat hier niet ‘slechts’ om een knelpunt van gemeenten, maar om een knelpunt dat de gehele integrale aanpak van ondermijnende criminaliteit in de kern raakt.’ Als gemeenten beschikbare informatie niet kunnen benutten, kunnen ze ook niet goed deelnemen aan het Regionaal Informatie- en Expertisecentrum (RIEC). ‘Sterker nog: het staat haaks op de gedachte achter het RIEC-convenant. De gemeente kan nu geen goede inschatting maken of er überhaupt actie nodig is, de casus naar het RIEC moet worden gebracht, of dat zij zelfstandig direct kan ingrijpen op basis van bestaand bestuurlijk instrumentarium.’

Urgent probleem niet urgent aangepakt
De voorgestelde aanpak van minister Grapperhaus als reactie op het Raad van State advies om met een modelprotocol te komen en daarnaast gemeenten te faciliteren met workshops vinden VNG, NGB en Regioburgemeesters niet ver en niet snel genoeg gaan. Dat voorstel is de afgelopen jaren al gehanteerd en heeft geen oplossing gebracht voor de gesignaleerde problematiek. Ze wijzen er nog maar eens fijntjes op dat het probleem van informatiedeling in het veiligheidsdomein al in 2014 is aangekaart. ‘Wij hebben te maken met een urgent probleem en vijf jaar later ervaren wij niet dat dit met de grootste en noodzakelijke urgentie wordt opgepakt.’

Onbegrijpelijk

Het advies van de Raad van State en de reactie van de ministers Grapperhaus en Ollongren daarop gaan voorbij aan problemen die gemeenten op dit moment ervaren, aldus de drie organisaties. ‘Zeker in deze kabinetsperiode waarin het kabinet heeft aangegeven dat de bestrijding van ondermijning een speerpunt is, is het voor ons onbegrijpelijk dat juist dit probleem zo weinig urgent lijkt te worden opgepakt.’ Zij vragen de Tweede Kamer in het debat met de minister mee te geven hoe zij de balans tussen rechtshandhaving enerzijds en privacy van goedwillenden anderzijds ziet.

Bevoegdheid in Gemeentewet regelen
Daarnaast willen ze dat de Kamer twee nog niet nader verkende wegen aankaart bij de minister. De eerste is alleen de benodigde gegevensverwerkingsbevoegdheid voor de burgemeester in de Gemeentewet te regelen, zonder dat er generieke wetgeving op het gebied van ondermijning nodig is. Als tweede wijzen zij op het conceptwetsvoorstel gegevensverwerking samenwerkingsverbanden (WGS). Daarin staan drie doelen die leiden tot een raamwerk waarbinnen samenwerkingsverbanden informatie kunnen delen. ‘Op dit moment is onhelder waarom dit wel toepasbaar zou zijn voor samenwerkingsverbanden en niet voor het hier geschetste vraagstuk.’

De voorzitters Ahmed Aboutaleb (Regioburgemeesters), Jan van Zanen (VNG) en Liesbeth Spies (NGB) sluiten af met de constatering dat ze zonder oplossing voor de problematiek niet anders kunnen dan accepteren dat zij niet zo effectief kunnen en mogen optreden als maatschappelijk vereist is.