Eén op vier Statenleden vertrok tussentijds

Ze vormen een select gezelschap, de dames en heren gedeputeerden in ons land. Ze zijn niet alleen van een zekere leeftijd – dik 50-plus – maar vrijwel zonder uitzondering hebben ze ook drs. of mr. voor hun naam staan. Dát was en blijft zo. Maar verder …

Niets zo veranderlijk als het weer, luidt een veel gebezigde uitdrukking. Er zijn meerdere variaties op, die afhankelijk van de situatie worden gebruikt. Wil je de eeuwigdurendheid van een toestand gevat weergeven, dan kom je al gauw uit bij sint-juttemis. Wie toe is aan een modernere variant, zou het kunnen zoeken in de hoek van hoe het middenbestuur in ons land is samengesteld.

Het onderzoek Kerngegevens Provinciale Ambtsdragers 2022 van de Stichting Decentraal Bestuur toont aan dat in geslacht, leeftijd en opleiding van de leden van Gedeputeerde Staten over de jaren heen geen of weinig verschuiving is te zien. De meesten zagen Abraham of Eva, genoten in meerderheid een wetenschappelijke opleiding en zijn in hoofdzaak van mannelijke kunne.

Eerst maar eens die leeftijd nader bekeken. Het onderzoekscollectief, dat al sinds jaar en dag gegevens verzameld over het provinciaal bestuur, laat in het deze week gepresenteerde rapport zien dat de gemiddelde leeftijd van GS-leden in 2009 lag op 53 jaar. Vijf jaar later, in 2014, was dat nog exact zo en eind 2022 … jawel … 53 jaar.

De onderzoekers checken behalve de leeftijd ook standaard de genoten opleiding van de gedeputeerden. Bijna drie kwart van hen heeft een universitair diploma op zak. Dat was in 2012 zo, en is anno 2022 nog steeds zo. Sterker nog, na een kort dipje, ligt het zelfs nog ietsjes hoger. Tellen we daar de hbo-klanten onder hen bij op, dan geldt dat ruim negen van de tien gedeputeerden een hogere opleiding hebben gehad. Op de vingers van één hand waren en zijn de bestuurders te tellen die voortgezet onderwijs als hoogste opleiding op hun cv hebben staan. 

Opleidingsniveau gedeputeerden in %

	2012	2014	2016	2019	2022
VO	0	0	3,5	2,1	2,0
MBO	4,4	6,4	3,5	6,3	6,2
HBO	24,4	31,9	35,1	18,8	18,4
WO	71,1	61,7	57,9	72,9	73,5

Doorloop

Verandert er dan helemaal niks? Zeker wel. In deze periode blijken ná de vorming van de colleges circa 130 van de 570 PS-leden tussentijds vertrokken, naast een tiental dat doorschoof naar het college. En ook die colleges zijn niet meer de stabiele bestuurskamers van weleer: van de 69 nieuwe GS-leden in 2019 zijn er tussentijds maar liefst 26 vertrokken. Naast loopbaan-overwegingen heeft dat in veel gevallen politieke oorzaken.

‘We zien ook het provinciale bestuur verder politiseren’ aldus de onderzoekers. ‘In twee provincies, Noord-Brabant en Limburg, zijn vrijwel de volledige colleges van GS van samenstelling veranderd.’

En er verandert nog wat. Het aandeel vrouwelijke gedeputeerden neemt tussen 2005 en 2009 sterk toe, om tot 2022 niet meer boven de 30 procent uit te komen. In 2022 is het aandeel vrouwelijke gedeputeerden, als gevolg van enkele personele wisselingen, hoger dan ooit. Van de in totaal 68 gedeputeerden is 32 procent vrouw. In Groningen, Zuid- en Noord-Holland is het nu precies fifty-fifty verdeeld, in GS van Noord-Brabant zijn mannen zelfs in de minderheid.

Versplintering

Er veranderde zelfs nog meer. Na de vorige verkiezingen, in 2019, waren er relatief veel nieuwkomers in de Staten, waarbij vooral de omvangrijke fracties van Forum voor Democratie (FvD) opvielen. De ‘versplintering’ in de samenstelling van de volksvertegenwoordiging, blijkt ook in Provinciale Staten.

Na de verkiezingen van 2019 zijn nu ook Denk, FvD en JA21 op dat bestuursniveau actief. Daar waar voorheen er ook ‘provinciale partijen’ zoals FNP of de Partij voor Zeeland, in de Staten actief waren, zijn er nu vanwege de afsplitsingen van FvD veel fracties bijgekomen die uitsluitend op het niveau van een provincie actief zijn. ‘Als we de ‘overige partijen’ als één groep beschouwen, waren er in 2005 in alle provincies in totaal 10 politieke groeperingen actief. In 2022 zijn dat er 16’, leggen de onderzoekers uit.

Zonder dat er verkiezingen aan te pas zijn gekomen, is het aantal fracties in Provinciale Staten intussen sterk toegenomen. Direct na de verkiezingen voor de Provinciale Staten van 2019 telde FvD de meeste Statenleden. Al snel daarna ontstonden er vanwege tegenstellingen in die partij verschillende afsplitsingen. Relatief veel van de voor FvD actieve Statenleden zijn verder gegaan onder de naam JA21. ‘Daarmee is nu opmerkelijk dat JA21 een aanzienlijk aandeel heeft in Provinciale Staten zonder dat iemand in 2019 op die partij heeft gestemd’, merken de onderzoekers op.

Daarnaast zijn diverse Statenleden van FvD verder gegaan onder een eigen naam, zoals bijvoorbeeld de Lijst de Kok in Zuid-Holland of Groep Rutjens in Brabant. In enkele provincies zijn op die manier uit de oorspronkelijke FvD-fractie zelfs drie fracties ontstaan. Een enkel lid is dan actief gebleven als Statenlid namens FvD. Anderen hebben zich verenigd in JA21 en weer anderen zijn in diezelfde provincie als nieuwe fractie verder gegaan. In een enkele provincie zijn vervolgens ook gekozen PVV-statenleden overgegaan naar ofwel JA21 of naar een afsplitsing van FvD die onder een nieuwe naam is verder gegaan.

In 2005 bezetten CDA, PvdA en VVD in totaal bijna driekwart van alle beschikbare Statenzetels. In 2022 is dat nu ongeveer een derde. In 2005 werd het overgrote deel van de gedeputeerden geleverd door CDA, VVD en PvdA. Ondanks het feit dat ze veel Statenzetels hebben moeten inleveren, zijn deze partijen zijn in 2019 nog steeds goed voor een meerderheid van de gedeputeerden. Wel is hun aandeel is wezenlijk teruggelopen, met name ten gunste van D66, GroenLinks en de ChristenUnie.

Secretarissen

Veranderingen constateren de onderzoekers ook in de hoek van de provinciesecretarissen en de griffiers. Van de twaalf provinciesecretarissen die in 2019 actief waren, blijken er eind 2022 acht teruggetreden. In één provincie bestaat er nog een vacature, terwijl in een andere provincie de functie tijdelijk wordt bekleed door de plaatsvervangend secretaris.

Daarmee is er in de provincies veel verloop rond de positie van de hoogste ambtenaar. Ook bij de provinciegriffiers is er in de afgelopen drie jaar sprake van personele wijzigingen, maar dit aantal ligt toch wezenlijk lager dan bij de secretarissen. In drie jaar tijd zijn er vier nieuwe griffiers aangetreden.