Groei steden voorspellen blijft linke soep

Onderzoek Atlas voor Gemeenten

‘De winnaars van toen zijn dus de verliezers van nu, en omgekeerd: de verliezers van toen zijn nu de steden die het meest in trek zijn’, concluderen de onderzoekers van Atlas voor Gemeenten in de deze week uitgebrachte editie 2019. Wat vooral opvalt, is dat groei en krimp door de tijd helemaal niet stabiel zijn; steden en regio’s die in de jaren zeventig krompen, behoren nu dus tot de sterkste groeiers, en omgekeerd. Op de ranglijst voor bevolkingsgroei over de periode 1968-1983 staat Zoetermeer bovenaan, gevolgd door Nissewaard en Purmerend.   

Steden die nu als de meest aantrekkelijke steden worden gezien, stonden toen allemaal in de onderste regionen, zoals Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Arnhem. Aanvankelijk hadden vooral gemeenten buiten de grote steden – en in de jaren ’90 vooral de new towns – een positief verhuissaldo. Pas in het laatste decennium is dat beeld gekanteld en verhuizen er meer mensen naar de grote stad. ‘De trek naar de grotere stad vanuit kleinere steden en dorpen is daarmee een veel recenter fenomeen dan veelal wordt aangenomen’, aldus de onderzoekers.

Woonvoorkeur
Zo was de voorspelling uit 2005 voor Amsterdam 790.000 inwoners in 2018, een toename van circa 50.000 inwoners. Maar op 1 januari 2018 waren dat er al bijna 860.000, een toename van ruim 100.000 inwoners. Voor Almere werd daarentegen veel meer groei voorspeld dan er feitelijk plaatsvond. Voor Emmen werd in 2005 een verdere groei tot en met 2025 voorzien, maar Emmen blijkt vanaf 2009 juist te krimpen.

Die grillige ontwikkeling brengt de Atlas-onderzoekers dan ook tot de vraag of de huidige bevolkingsprognoses wel geschikt zijn om langetermijnbeleid op te baseren. ‘De trek naar de (Rand)stad van de laatste jaren is overduidelijk ten koste gegaan van de gemeenten in de grensregio’s, maar uit het voorgaande bleek ook dat dat niet van alle tijden is, en dat langetermijnvoorspellingen die gebaseerd zijn op historische bevolkingstrends niet veel waarde hebben.

En dat betekent automatisch ook dat er nog hoop is voor de steden waar bevolkingskrimp wordt voorspeld. Deze onvoorspelbaarheid maakt dat het niet vreemd is dat veel voorspellingen uit het verleden die gebaseerd zijn op het doortrekken van toenmalige woonvoorkeuren niet zijn uitgekomen. Dit betekent ook dat het doortrekken van de huidige trends zeer waarschijnlijk zal leiden tot verkeerde voorspellingen over de toekomst.’

Steden kunnen bijvoorbeeld aan aantrekkingskracht verliezen door de hoge vastgoedprijzen of de overlast door toeristen, zo luidt de waarschuwing aan het adres van de stedelijke beleidsmakers. ‘Voor steden in krimpregio’s biedt investeren in het voorzieningenniveau een kans om de aantrekkingskracht te verbeteren en daarmee mogelijk op toekomstige groei of het uitblijven van krimp.’

Creatieve klasse
Investeren in aantrekkelijkheid is belangrijk. Recent onderzoek van Atlas voor Gemeenten in samenwerking met het Centraal Planbureau laat zien dat de aanwezigheid van de zogeheten creatieve klasse uit 2004 ook voorspellende waarde had voor de bevolkingsgroei en -krimp van steden; de omvang van de creatieve klasse in 2004 hangt sterk samen met de bevolkingsontwikkeling daarna. ‘Gemiddeld ging een tien procent grotere creatieve klasse in 2004 samen met ongeveer vijf procent meer groei tussen 2008 en 2018. De top-10 van creatieve steden uit 2004 bestond zonder uitzondering uit steden die sindsdien bovengemiddeld zijn gegroeid.’

Steden waar veel hoogopgeleide, creatieve mensen wonen, zijn in trek bij andere hoogopgeleide creatieve mensen. ‘Als er niet voldoende hoogopgeleide creatieve mensen in een stad of regio wonen, groeien bestaande bedrijven minder snel en zullen er niet snel nieuwe bedrijven worden opgericht of van elders komen. Regionaal-economisch beleid zou dan ook voor ten minste een deel moeten bestaan uit het inzetten op een aantrekkelijk woon- en leefklimaat.’