Het noodrecht moet op de schop

‘Dat zit ten eerste in het toepassingscriterium. Er moet voor het toepassen van noodrecht acuut een vitaal belang van de samenleving worden aangetast of bedreigd. Je zou kunnen zeggen dat dit op termijn, en misschien ook wel nu al, gaande is met de gevolgen van klimaatverandering. Maar in deze situatie kan men aan de hand van normale regelgeving of bestaande bevoegdheden van bestuurders daartegen optreden. Daarnaast moet het bestuur zich steeds afvragen of de gekozen maatregelen in redelijke verhouding staan tot het nagestreefde doel en of er niet met minder ingrijpende instrumenten kan worden volstaan.

Overigens zit er in de praktijk altijd een politieke dimensie aan de vraag wat een noodsituatie is. Zo past een minister een noodbevoegdheid toe bij zijn eigen bestuurlijke oordeel dat dit in die situatie gerechtvaardigd is. Vervolgens kan het parlement toetsen of er al dan niet terecht gebruikgemaakt is van het noodrecht.’

‘Ik zou zeggen van niet. In de wet die dit moet regelen kun je vastleggen in welke gevallen grondrechten kunnen worden ingeperkt. De rechter kan dat allemaal toetsen. We hebben bij de avondklokprocedure bijvoorbeeld gezien dat je voor het aanvechten van zo’n maatregel prima terecht kunt bij de Nederlandse rechter.’

‘Als je kijkt naar wat ik voorstel, namelijk een veel eenvoudiger en flexibeler systeem, dan leidt dat ertoe dat de regering aan de voorkant een meer open bevoegdheid krijgt. Daar is heel veel weerstand tegen, juist vanwege dat wantrouwen. Maar ik denk dat het voor het wegnemen van wantrouwen erg helpt als transparant en duidelijk is hoe besluiten worden genomen, en wie daar op welke manier toezicht op houdt. Ik ben daarbij ook voor een scherp democratisch, bestuurlijk en rechterlijk toezicht dat snel kan ingrijpen, maar wel achteraf.

Het gevaar als je het systeem probeert dicht te timmeren, en er blijken vervolgens toch andere maatregelen nodig te zijn, is dat men geitenpaadjes gaat zoeken. Dat is precies wat je zag in de coronacrisis, waarbij de maatregelen van de minister negen maanden lang gebaseerd werden op de noodverordeningsbevoegdheid van de burgemeester die werd uitgeoefend door de voorzitter van de veiligheidsregio. Het gebruik van onduidelijke juridische constructies tijdens de coronacrisis heeft zeker een bijdrage geleverd aan het wantrouwen in de overheid.’

‘Wat mij betreft hebben gemeenteraden nog een slag te maken in hoe ze invulling geven aan het democratisch toezicht op hoe de burgemeester zijn openbare-ordetaken uitoefent. Hier ontbreekt het vaak aan de daarvoor benodigde kennis van het gemeentelijke noodrecht bij de gemeenteraad, maar overigens ook bij de burgemeester en zijn ambtenaren. Er gaat op dit terrein veel fout, terwijl het om zulke belangrijke situaties gaat. Ga het debat aan met de burgemeester over de inzet van noodverordeningen en noodbevelen. Als iemand heel ver of herhaaldelijk over de schreef gaat, kan je uiteindelijk ook het vertrouwen in de bestuurder opzeggen.’