Gedrag telt in crisistijd

Gedragswetenschappelijke inzichten zijn cruciaal gedurende de coronacrisis. In Rotterdam wordt daar waar het kan mee gewerkt. Inge Merkelbach, Lieve van den Boogaard en Mariska Zegveld-Steur* geven in een essay in Binnenlands Bestuur enige concrete handelingsperspectieven voor in de grootstedelijke omgeving. ‘Maak gedrag Easy, Attractive, Social en Timely.’

De overheid heeft verregaande maatregelen geïntroduceerd, waardoor vrijwel iedereen zijn of haar gedrag aan moet passen: vaker handen wassen, anderhalve meter afstand houden, en voor velen van ons vanuit huis werken. Rotterdam heeft ruime ervaring met het toepassen van gedragsinzichten door de overheid. Onder de noemers Behavioural Insights Group Rotterdam (BIG’R) en Healthy’R werken beleidsadviseurs en onderzoekers van de gemeente samen met gedragsexperts van de Erasmus Universiteit. Die gemeentelijke samenwerking is uniek in Nederland.

Heldere communicatie

In een grootstedelijke context, zoals in Rotterdam, werpen zich volgens de auteurs extra moeilijkheden op door de nieuwe maatregelen: over het algemeen wonen mensen in de stad kleiner, wat binnen blijven extra lastig en onprettig maakt. Ook is anderhalve meter afstand houden moeilijker in een dichtbevolkt gebied. Daarnaast is het voor de overheid belangrijk rekening te houden met diverse doelgroepen in het communiceren van de maatregelen. Voor mensen met een andere moedertaal dan Nederlands of voor laaggeletterden kan (geschreven) taal bijvoorbeeld een barrière zijn waardoor maatregelen niet begrepen worden. ‘Om menselijk gedrag te veranderen is allereerst heldere communicatie nodig’, zo stellen ze.

Felle kleuren

BIG’R en Healthy’R ontwerpen nudges, kleine omgevingsveranderingen die een duwtje in de richting van het gewenste gedrag geven. Dat gebeurt onder andere met gebruik van het zogeheten EAST-model. Met dit model wordt beschreven dat gewenst gedrag makkelijker wordt vertoond wanneer de (sociale of fysieke) omgeving het Easy (gemakkelijk), Attractive (aantrekkelijk), Social (sociaal), en Timely (op tijd) maakt. Voorbeelden van elk van die termen zijn het instellen van een optie als standaardoptie (gemakkelijk), zoals bij het donorregister; het gebruik van felgekleurde vuilnisbakken zorgt dat er minder afval op straat wordt gegooid (aantrekkelijk); het stellen van een sociale norm, zoals met het statement ‘80 procent van de mensen in dit hotel hergebruikt de handdoek’, zorgt ervoor dat mensen dat voorbeeld volgen (sociaal); en het aanspreken op gedrag op het moment dat mensen daadwerkelijk een keuze maken (op tijd), door bijvoorbeeld een boodschap af te spelen over het belang van gezond eten in de supermarkt.

Huisvuil

‘Door gedrag in dat licht te zien, kunnen we makkelijker het hoofd bieden aan gedragsuitdagingen die de huidige coronacrisis met zich meebrengt’, aldus de auteurs. ‘Een voorbeeld betreft de manier waarop we de stad schoon proberen te houden door het voorkomen van naastplaatsingen nu meer mensen thuis zijn en huisafval toeneemt. Rotterdammers bieden meer huisvuil aan. De afvalcontainers zijn zo’n 10 procent sneller vol dan gewoonlijk en worden vaker geleegd. Afval past niet altijd in de container en moet dan naar de volgende container worden gebracht. Wat kun je als gemeente nu doen om het aantal naastplaatsingen – afval dat naast de container wordt geplaatst – te verkleinen?’

Routekaart

Het eerste, gemakkelijke handelingsperspectief ligt volgens hen in het aanbieden van een vervangende gedragsoptie, door bijvoorbeeld te laten zien waar andere containers staan. Uit de categorie ‘aantrekkelijk’ is het een optie ervoor te zorgen dat borden met informatie over regels aantrekkelijk zijn en de aandacht trekken. Dat kan door bijvoorbeeld foto’s of duidelijke tekeningen te gebruiken die gewenst gedrag laten zien. Een sociaal handelingsperspectief kan zijn te laten zien wie de mensen zijn die hard werken om de stad tijdens de crisis schoon te houden. Die boodschap is te versterken door foto’s toe te voegen van medewerkers die in de wijk werkzaam zijn. ‘Daarmee benadruk je de gemeenschapszin en dat samen zorgen voor de buurt de norm is. Dit werkt vooral in buurten met grote sociale cohesie’, zo leggen de auteurs uit. ‘Uit de categorie ‘tijdig’ kun je ervoor kiezen om met een routekaart op de container te laten zien waar de volgende afvalbak is te vinden en tegelijk nabij de container ook de regels te tonen wat betreft naastplaatsingen.’

Volhouden

Het naleven van coronamaatregelen is noodzakelijk om de verspreiding van het coronavirus te kunnen controleren, kwetsbare groepen te beschermen en ervoor te zorgen dat zorgverleners en ziekenhuizen de druk aankunnen. ‘Omdat we weten dat zowel gedrag aanpassen als volhouden lastig kan zijn, is de inzet van gedragsinzichten, waarbij gedragsteams een rol kunnen spelen, essentieel. Zowel nu om de bevolking te stimuleren zich volgens de coronamaatregelen te gedragen, als ook bij de andere maatschappelijke opgaven waar we als samenleving voor blijven staan. Het EAST-model biedt hiervoor een onderbouwd handvat.’

* Lieve van den Boogaard en Mariska Zegveld-Steur werken bij de gemeente Rotterdam, Inge Merkelbach bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Aan het essay werkten ook Mark Kooijman (vertegenwoordiger stadsontwikkeling BIG’R) en EUR-promovendus Malte Dewies mee.

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 8 van deze week