Bij formatie draait het om de poppetjes

Onderling vertrouwen is bij de formatie van nieuwe colleges van B&W crucialer dan een grote mate van politiek-inhoudelijke overeenkomsten. Adviseur lokaal bestuur Petra Habets is ervan overtuigd dat een akkoord dat in de kroeg op bierviltjes tot stand is gekomen, langer standhoudt dan een akkoord dat in een vergaderkamertje is ontstaan.

Bom onder nieuwe coalitie
Habets stelt dat in een essay in Binnenlands Bestuur dat het bij de formatie uiteindelijk gaat om de mensen die het moeten doen. En dat wordt nogal eens vergeten. ‘In de meeste gemeenten schuiven partijen zelf hun wethouderskandidaten naar voren en bespreekt men hooguit informeel elkaars kandidaten, als dat al gebeurt. Doorgaans willen coalitiepartners geen mening hebben over de kandidaten van de andere partijen, immers ze willen de collegeperiode op een prettige en constructieve manier starten – onder het motto ‘alle ogen op de bal en niet op de man’... en juist daardoor leggen ze een bom onder de nieuwe coalitie’, aldus Habets.

Collegiaal college
De praktijk leert volgens haar dat de uitvoerbare onderdelen van coalitieakkoorden binnen twee jaar wel op de rit staan. De bestuurlijke aandacht is tegen die tijd verschoven naar nieuwe dingen en dan is het fijn als er sprake is van een daadwerkelijk collegiaal college. ‘Dus wanneer wethouders niet echt met elkaar door één deur kunnen, is alle energie die wordt geïnvesteerd in het vergelijken van inhoud en het komen tot mooie programma’s vergeefse moeite.’

Oude politiek
Voor elke partij een onderhandelingsresultaat dat richting achterban goed te verkopen is belangrijk, dus de uitkomst van onderhandelingen moet worden vervat in een akkoord. Toch is de vraag of de humeuren van de wethouderskandidaten voldoende bij elkaar passen volgens haar zeker zo belangrijk. ‘Dat is vaak nog een taboe. In de praktijk vindt een coalitie elkaar vaak sneller op personen dan op inhoud, wat soms onterecht wordt afgedaan als ‘oude politiek’ of machtsdenken. Het is echter logisch dat mensen die elkaar vertrouwen elkaar ook sneller vinden op de inhoud, maar richting kiezer, pers en achterban is het natuurlijk makkelijker om de inhoud centraal te stellen. Dat kan leiden tot vreemde constellaties zoals een officieel onderhandelingsproces in het gemeentehuis langs de lijn van de inhoud, met buiten het gemeentehuis parallel een schaduwonderhandeling. Hoewel over deze schaduwonderhandelingen de zweem hangt van achterkamertjes en dat pluche belangrijker is dan inhoud, zal men elkaar hier sneller de kans gunnen om te schitteren, omdat men elkaar als personen vertrouwt. Mijn stelling is dan ook dat een akkoord dat in de kroeg op bierviltjes tot stand is gekomen, langer standhoudt dan een akkoord dat in een vergaderkamer van het gemeentehuis is ontstaan’, stelt ze.

Reparatie-acties
Is dat erg? Habets: ‘Erg is dat naar buiten toe een schijnrealiteit wordt gepresenteerd, waarbij partijen soms wekenlang aan tafel zitten, terwijl de ‘intimi’ allang weten welke partijen en personen gaan afvallen. Mijn oproep zou zijn om dit zo snel mogelijk transparant te maken. Dat leidt tot minder pijn bij de partijen die effectief niet aan tafel zitten en dat maakt toekomstige samenwerking met deze partijen minder beladen.’

Twijfel
Habets stelt vast dat uiten van twijfel over kandidaten die een partij naar voren wil schuiven nog steeds geen usance is, waardoor bij een eenmaal gevormd college reparatie-acties onontkoombaar zijn. ‘Of erger: voortijdig vertrek van wethouders. Dus leg twijfel toch op tafel, zodat een partij op zoek kan gaan naar een andere kandidaat,’ adviseert Habets.

Aan elkaar snuffelen
Het is volgen haar natuurlijk aan de partijen zelf om te bepalen wie de onderhandelingen doen. Sommige partijen kiezen ervoor wethouderskandidaten niet te betrekken bij de onderhandelingen. ‘Nadeel is dat wethouders verantwoordelijk worden voor het uitvoeren van een akkoord dat ze zelf niet hebben geschreven en vooral dat ze niet hebben kunnen “snuffelen” aan hun collega-wethouders. Het interessante van wethouderskandidaten toelaten aan de onderhandelingstafel is dat ze van elkaar kunnen zien hoe ze op elkaar reageren wanneer het spannend wordt’, aldus Habets. Als een wethouderskandidaat aan tafel zit, is het volgens haar wel goed deze te laten vergezellen door een ander lid van de partij, zodat wanneer de wethouderskandidaat door de overige partijen niet wordt ‘gevreten’, de partij niet meteen van de onderhandelingstafel verdwijnt, maar de kans heeft op zoek te gaan naar een andere kandidaat.

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week (inlog)