Na 22/11 het Europese spel harder spelen

Wat betekent de verkiezingsuitslag voor de Europese positie van Nederland? In de eerste analyses ging het vaak over een kloof: tussen Randstad en regio; praktisch en en theoretisch geschoolden, oude en nieuwere Nederlanders. De keuze voor rechts-conservatieve partijen liep door al deze kloven heen. Ook de consequentie voor onze Europese positie is genuanceerder dan de ‘Nexit’ die het programma van de grootste Kamerfractie bepleit. Nieuwe bewindspersonen moeten het Europese spel vooral snel harder leren spelen.

Journaliste Caroline de Gruyter wijst er in het blad Foreign Affairs op dat het jargon van Eurokritische regeringen allengs is veranderd. Naar hun electoraat schermen ze met het platte ‘voor of tegen’, ‘in of uit’ de Europese Unie. In Brussel versterken ze hun soevereiniteit juist door het inhoudelijke spel hun kant op te trekken. Dat kan in elk geval bij grote politieke besluiten, waar individuele regeringsleiders een veto hebben. Zo koppelt de Hongaarse premier Orban besluitvorming over financiële steun aan Oekraïne aan de uitbetaling van EU-fondsen. Die 20 miljard houdt de Europese Commissie in, als straf voor rechtsstaat-schendingen.

Op honderden kleinere speelvelden praten vertegenwoordigers van de Hongaarse regering gewoon dagelijks zij aan zij met Denen, Ieren en Slovenen. Bindende wetten over plattelandsbeleid, industriepolitiek of sociale bescherming kunnen namelijk worden vastgesteld in weerwil van tegenstand van een minderheid van landen. Je kán besluitvorming wel in jouw voordeel beslechten, maar dat vergt slimme coalitievorming; uitruilen, amendementen. Bindende meerderheidsbesluitvorming is wat de Europese Unie onderscheidt van alle andere internationale organisaties.

Ook het feit dat de onderhandelaars elkaar vaak terugzien, heeft effect op de speldynamiek. Dat bleek toen staatssecretaris Van Huffelen (D66) tegen de zin van de Kamer bleef meepraten met een EU-wetin- wording over elektronische identificatie. Nederland zou, schreef ze de Kamer, door inzet van een te bot instrument buitenspel komen te staan. Idem toen onze volksvertegenwoordiging demissionair minister Yesilgoz (VVD) van Justitie en Veiligheid vroeg om tegenstand tegen een wet die encryptie kan laten opheffen op verzoek van opsporingsdiensten – een inbreuk op grondrechten. De minister legde die motie naast zich neer; er moest verder onderhandeld worden.

Aan de puzzel ‘hoe speel ik het Europese spel slim’ , wijdt het Handboek bewindspersonen, het ‘blauwe boek’ weinig woorden. Er wordt in hoofdstuk 8 in simpele termen uitgelegd hoe Brusselse besluitvorming in elkaar zit. Maar Europees optrekken doe je om te beginnen in eigen land, waar de medeoverheden zich afvragen of ze aan regering en Kamer nog een partner zullen hebben in hun lobby voor passende Europese wetgeving en fondsen. Zeker als de nieuwe Commissie vooral zal inzetten op de uitvoering van eerdere afspraken, waarvoor zij aan de lat staan.

Ook werken over de grens vormt een integraal onderdeel van het kabinetswerk. Gesprekken in hoofdsteden; ministerraden, internationale conferenties - en het Europees Parlement. In Straatsburg ging minister Van der Wal (VVD) in mei tevergeefs op audiëntie bij de rapporteur van de gewraakte Natuurherstelwet.

Het Nederlandse smaldeel in dat Europees Parlement verkiezen we op 6 juni 2024. Alom wordt winst voorspeld van de conservatieve fracties. De PVV verloor in 2019 alle vijf zetels, maar kreeg er na de Brexit een terug. Marcel de Graaff splitste zich af en ging verder voor Forum voor Democratie, in de fractie van niet-ingeschrevenen.

Zij spelen het Europese spel expres niet mee en hebben geen invloed op wetgeving. Zolang Europees nieuws de van enige Brusselse dynamiek onwetende kiezer niet bereikt, is dat ongevaarlijk. Maar nieuwe regeringspartijen zullen aan een kritischer Tweede Kamer verantwoording moeten afleggen. Als ze dat spel niet snel slim leren spelen, resten een machteloze tegenstem, slechte wetgeving, mislopen van transitiegelden – en nog meer onvrede.