Marc Hertogh: ‘Tijd voor slimmere handhaving’
Marc Hertogh, hoogleraar rechtssociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, gaat in op het belang van handhaving ten tijde van de aanpak van de corona-crisis, en vooral op de – gebrekkige, want eenzijdige – beleidstheorie die daarachter schuilgaat. De overheid kondigt maatregelen af, en handhaaft die, waarbij twee aannames dominant zijn.
In korte minicolleges van ongeveer 8 minuten bespreken hoogleraren bestuurskunde uit Nederland en Vlaanderen wat de corona-crisis betekent voor de bestuurswetenschap en omgekeerd wat de bestuurswetenschap betekent voor het begrip van de crisis en voor handelingsgevolgen. Het betreft een initiatief van de Vereniging voor Bestuurskunde (VB).
Marc Hertogh, hoogleraar rechtssociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, gaat in op het belang van handhaving ten tijde van de aanpak van de corona-crisis, en vooral op de – gebrekkige, want eenzijdige – beleidstheorie die daarachter schuilgaat. De overheid kondigt maatregelen af, en handhaaft die, waarbij twee aannames dominant zijn. Ten eerste, het gedrag van burgers wordt met boetes beïnvloed. Hoe hoger de boete, hoe meer afschrikwekkende werking. Ten tweede, alle burgers zijn gelijk. Hertogh laat op grond van onderzoek zien dat beide aannames onjuist zijn. Ten eerste blijkt dat burgers overheidsoptreden meer vrijwillig aanvaarden en de wet meer naleven als ze legitimiteit ervaren. In plaats van instrumentele afschrikking middels bijvoorbeeld sancties maakt de ervaren rechtvaardigheid van regels het verschil. Gedrag van mensen wordt volgens Hertogh vooral bepaald door wat ze zelf als rechtvaardig beschouwen. Ten tweede verschillen burgers volgens diverse onderzoeken sterk in termen van zogenaamde motiverende houdingen, de gevoelde afstand tot handhavers, variërend van ‘verbondenheid’ tot ‘omzeiling’. Wat zijn de lessen? In plaats van ‘seeing like a state’ meer nadruk op ‘seeing like a citizen’. Meer aandacht voor het burgerperspectief heeft een belangrijke meerwaarde voor de handhavingspraktijk. Het nalevingsniveau van maatregelen is niet zozeer gebaat bij meer handhaving, maar bij slimmere handhaving die in elk geval meer is afgestemd op de achtergrond van de individuele burger.
Reacties: 2
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Paar observaties/aanvullingen wellicht: zowel de alternatieve normatieve als burgerperspectief benadering worden primair benaderd van de verhouding van de burger ten opzichte van de overheid (respectievelijk legitimiteit en nabijheid). Tyler stelt inderdaad dat de legitimiteit van de overheid van groot belang is bij het stellen van regels, vooral als die ter discussie staan (Murphy) en sociale afstand eveneens. Maar seeing like as citizen gaat naar mijn idee nog verder; de hele sociale, culturele en organisatorische omgeving van een burger is relevant om te bezien welke gedragmechanismen een rol spelen in mate waarin zijn gedrag overeenkomt met het gewenste gedrag. Het gaat dan ook om normen en waarden en cultuur en gedrag. In het geval van de Corona-regels bijvoorbeeld zullen naar mijn inschatting veel burgers die regels ook in acht nemen op basis van de norm van onderlinge solidariteit (met risicogroepen, zorgewerkers etc.) en/of zelfbehoud. Zij vertonen het gewenste gedrag los van handhaving, legitimiteit of ervaren sociale afstand. Ook dat is onderdeel van seeing like a citizen.