‘Formatie is niet altijd gebaat bij openheid’
Te veel transparantie kan behoorlijk lastig zijn wanneer een informateur de collegemogelijkheden verkent. ‘Als je weet dat het verslag de volgende dag op straat ligt dan zeg je niets’, vertelt hoogleraar Douwe Jan Elzinga. Er kunnen harde woorden vallen, weet hoogleraar Alexander Rinnooy Kan, maar zoals de kabinetsformatie nu verloopt is bijzonder. 'Wat ze nu in Den Haag deden was geen sterke zet', vindt meervoudig waarnemend burgemeester Dick de Cloe, die alleen informateur is geweest in uitzonderlijke situaties.
Te veel transparantie kan behoorlijk lastig zijn wanneer een informateur de collegemogelijkheden verkent. ‘Als je weet dat het verslag de volgende dag op straat ligt dan zeg je niets’, vertelt hoogleraar Douwe Jan Elzinga. Er kunnen harde woorden vallen, weet hoogleraar Alexander Rinnooy Kan, maar zoals de kabinetsformatie nu verloopt is bijzonder. 'Wat ze nu in Den Haag deden was geen sterke zet', vindt meervoudig waarnemend burgemeester Dick de Cloe, die alleen informateur is geweest in uitzonderlijke situaties.
‘ER IS EEN BEPAALDE VORM VAN VERTROUWELIJKHEID NODIG OM MENSEN IETS TE LATEN ZEGGEN’
Douwe Jan Elzinga, hoogleraar staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen
U was informateur voor Krimpenerwaard in 2018. Hoe verliep dat?
‘Ik heb die functie voor diverse gemeenten vervuld – bijvoorbeeld voor Delfzijl en Bedum in de jaren 90. In Krimpenerwaard was ik ook formateur. Een belangrijk verschil met landelijke formaties is dat er op lokaal niveau geen ontbindingsmogelijkheden zijn, dus dan moet er op basis van dezelfde verhoudingen worden geformeerd. Vooral wanneer het ingewikkeld wordt, schakelt men iemand van buiten in.’
Is het belangrijk dat de informateur zo ver mogelijk van politiek af staat?
‘Als de fractievoorzitter van de grootste partij het gaat doen dan heeft die er belang bij. Destijds werd er vooral iemand bijgehaald als het ingewikkeld lag, maar het is een toenemende trend dat gemeenten iemand van buiten halen. Het is fijn om een voorzitter te hebben die geen belang heeft. Landelijk is nu gebleken dat de verkenners te dicht op het kabinet zaten. Dat zal men niet snel meer zo doen.’
Heeft u incidenten meegemaakt zoals de situatie met Pieter Omtzigt?
‘Nee, eigenlijk niet. Er wordt weleens gelekt, maar meestal gebeurt de informatie in een sfeer van vertrouwelijkheid.’
De openheid over de gesprekken die de Tweede Kamer eist, vormt zoiets een hindernis?
‘Ja, dat is zeker een hindernis. Met maximale transparantie kun je niet goed verder werken. Tjeenk Willink zegt nu ook dat hij voorlopig niets opschrijft. Er zit voorlopig geen ambtenaar bij. Er is een bepaalde vorm van vertrouwelijkheid nodig om mensen iets te laten zeggen. Als je weet dat het verslag de volgende dag op straat ligt dan zeg je niets. Na afloop moet er natuurlijk wel verantwoording worden afgelegd.'
Hoe moet de Tweede Kamer het nu aanpakken?
‘Die moet het proces echt naar zich toe trekken en niet meer wachten op andere partijen. Daarom is het ook handig om geen informateurs of verkenners te nemen die te dicht bij het kabinet betrokken zijn. Zo iemand als Tjeenk Willink had het meteen moeten doen. Anders klinkt het toch vaak dat de onafhankelijkheid in het geding is, dat de afstand niet groot genoeg is. Dat zijn de lessons learned van deze verkenningsperiode.’
‘DAN ZIJN ALLE HOPELOZE IDEEËN EN CREATIEVE INVALLEN DIE NERGENS TOE LEIDDEN GEEN GROTE RAMP’
Alexander Rinnooy Kan, hoogleraar economie en bedrijfskunde aan de Universiteit van Amsterdam
U werkte als informateur voor Gouda (2018) en Amsterdam (2014). Hoe ging dat?
‘In zekere zin wel zoals je zou verwachten: je maakt kennis, luistert naar partijen, hoort aan wat ze willen en kijkt naar de uitkomsten. Zijn er partijen die het voortouw nemen? Landelijk zijn er soortgelijke redeneringen als lokaal.’
Zijn er overeenkomsten tussen die formaties en hoe de landelijke formatie nu verloopt?
‘Het is nu een aparte situatie met veel wantrouwen. Dat was daar niet het geval. In Amsterdam was het vooral gericht op de zakelijke inhoud en wie er a priori bereid was om samen te werken. In Gouda richtte het zich heel snel op onderhandelingen over het collegeakkoord. In allebei de gevallen heeft het tot een formatie geleid.’
Waren er incidenten zoals nu met Omtzigt is gebeurd?
‘Er zijn natuurlijk altijd persoonlijke en emotionele componenten. Vertrekkende wethouders die niet per se een positieve stempel achterlaten, bijvoorbeeld. Harde woorden. Irritatie. In die sfeer. Maar zoals het nu in Den Haag grote hoogten bereikt, nee.’
De openheid zoals de Tweede Kamer die eist, is dat een hindernis?
‘Dat is denk ik overal een opgave en soms een hindernis. Omdat je sommige dingen wilt uitproberen zonder dat ze tegen je gebruikt worden. Je kunt beter expliciet accepteren dat er vertrouwelijkheid is, maar wel goed verslag doen. Dat kun je je beperken tot de ideeën en voorstellen die iets hebben opgeleverd. Dan zijn alle hopeloze ideeën en creatieve invallen die nergens toe leidden geen grote ramp.’
'TIJDENS HET PROCES HOEFT OPENHEID NIET BEVORDERLIJK TE ZIJN'
Dick de Cloe, meervoudig waarnemend burgemeester
U was informateur bij Zundert (2005) en Maasdriel (2011). Hoe verliep dat?
‘Ik doe alleen maar uitzonderlijke situaties. Beide keren was het niet vanwege verkiezingen, maar vanwege ontstane problemen in het lokaal bestuur. In Zundert waren de wethouders opgestapt. Toen heb ik een college tot stand gebracht door drie wethouders van buiten de gemeente binnen te brengen. Dat kon toen net door de wet dualisering. In Maasdriel lukte het informeren wel, maar de formatie niet. Toen heeft de commissaris van de koning mij gevraagd waarnemend burgemeester te worden om met het totaalpakket van de informateurs aan de slag te gaan.’
Is het van belang dat de informateur zo ver mogelijk van de politiek af staat?
‘Ik had bij beide geen betrokkenheid en dat vond ik buitengewoon nuttig. Ik was al wel waarnemend burgemeester geweest in andere gemeenten, maar dat stond daarbuiten. Die afstand hielp. Ik was nergens aan verbonden. Het waren twee bijzondere situaties, maar ik vind het een groot voordeel dat er afstand is. Wat ze in Den Haag deden, met ploegjes van twee personen die er nog middenin zaten, was geen sterke zet.’
Is het hebben van twee informateurs handig?
‘In het geval van Maasdriel had ik ervaring met een aantal burgemeestersplaatsen. Ik had die praktische, bestuurlijke kennis en Arno Korsten had enorm veel wetenschappelijk kennis. Hij heeft veel onderzoek gedaan en boeken geschreven. Die combinatie was best handig.’
Waren er incidenten zoals de situatie met Omtzigt?
‘In Maasdriel was er heel veel gedoe, onder andere over het lekken van een rapport. De raadsleden hadden afgesproken om de uitkomsten van dat rapport niet verder te vertellen en een raadslid heeft toch de thuiszittende burgemeester gebeld en informatie doorgegeven. Het gaf veel wantrouwen, het verscherpte de situatie. Toen wij aan de slag gingen had zich dat al afgespeeld. Het informeren lukte nog wel, maar we haalden de eindstreep niet. Dat had duidelijk ook met het lekken te maken.’
De openheid zoals de Tweede Kamer die eist, is dat een hindernis?
‘Ja. Het helpt niet echt. Openheid en verantwoording, volstrekt nodig, maar tijdens het proces hoeft openheid niet bevorderlijk te zijn. Op dat moment ben je bezig partijen bij elkaar te krijgen, soms op-en-neer aan het pendelen, en dat is niet altijd gebaat bij openheid op hetzelfde moment. Een bepaalde mate van vertrouwelijkheid kan handig zijn en goed voor het proces. Als je er maar op een correcte manier mee omgaat en het later verantwoordt.’
Reacties: 7
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
In dit geval boodt Rutte de kans om even met hem af te rekenen...niet te missen. En niemand wilde hem echt helpen, die chemie is er niet (meer).
Wat at betreft een interessante inkijk.
Bovenstaand vergelijken met het hardst werkende, integere, waarheidszoekende kamerlid dat bovendien het dualisme nog enigszins invult, vind ik een gospe hr. Elzinga!
Het was/is georganiseerde massa hysterie n.a.v. naam Omtzigt op een getoond A-4 tje door de D66 minister, aangejaagd door grootmeesterschap in powerplay van mevrouw Kaag, om Rutte kwijt te raken. 2 coalitiegenoten daarin stuitend meegingen, om weinig verheffende redenen.
Bovendien had de Kamer geen protocol omtrent een verkenning op papier staan, nadat De Tweede Kamer het initiatief uit handen van de Koning hadden getrokken.
Al met al toonde deze nieuwe Tweede Kamer zich Nederland op zijn smalst. Zoveelste steekvlam politiek, dit keer een uitgelezen moment benuttend, om Rutte voor de bus te gooien.
De vertegenwoordigster van BBB als nieuwkomer vond het nodig om na het gesprek met de formateur zowel buiten als in OP I te melden, dat de formateur gevraagd had, of zij nog wat kwijt welde wat niet in het verslag zou komen. Zij had geen geheimen vertelde ze, iedereen mocht alles weten. Dat is als nieuwkomer met 1 zetel en geen uitzicht op regeringsdeelname een comfortabele positie om dat te zeggen. Eveneens voor andere partijen, die voortdurend in oppositiebanken blijven zitten.
Dualiteit is al veel eerder een issue geweest. Zelfs Fortuyn pleitte daar al stevig voor, maar wel op integere gronden in praktijk gebracht. Het bekende fenomeen van de "wandelgangen" vormt het meest de voorwas van wat we in De Kamer aan eigen profilering zien, met camera erop. Het is politieke schijnheiligheid, tot en met populisme, om dan zo over achterkamertjes politiek te smalen.
De grote statuur van deze formateur, die radicale openheid onzin vond bij een formatieproces, maakte dat de Tweede Kamerleden morrend in hun mand terug kropen, als gecorrigeerde hondjes.
Met eerste deel volkomen eens, maar wat betreft laatste deel, "het niet hoeven liegen erom", hetgeen u stelde:
Het was overduidelijk geworden waar de grootmeesteres in politieke powerplay, mevrouw Kaag op uit was en stuitend genoeg, met hulp van 2 andere collega'a in kabinet, plus de fractieleider van de CU. Zij werkten mee aan die bewust georganiseerde massa hysterie.
Al gaan we ervan uit, dat Mark Rutte het wel herinnerde, dan ziet hij daar die hele kamerbrede vuurlinie op hem gericht, die met een ongelooflijke ketelmuziek, ondubbelzinnig erop uit waren, van een onnozele aanleiding gebruik te maken, om hem uit het torentje te jagen en ook voor later dat zo te houden!
Met reageren, dat hij het vergeten was, had hij in die agressieve politieke context, nog een kans om te overleven. Als hij had gezegd dat hij "gelogen" had (als dat al zo is), was daar, zonder een grammetje twijfel, een motie van wantrouwen op gevolgd. Dat was namelijk De (valse) ultieme legitimiteit voor het anti-Rutte front geweest, om meteen te lozen en een meerderheid gehad. Een nog grotere politieke crisis dan nu, had het hele anti-Rutte voor lief genomen.
Wat had u, in de schoenen van Mark Rutte op dat moment staande, voor keuze gemaakt? Daarbij denkend in het landsbelang, waar diegene die uit waren op zijn hoofd, dat niet hadden? Een provocerende mevrouw Kaag, die hem uitdaagde openlijk, dat hij zelf zou moeten vertrekken? Geeft een beetje kerel of vrouw dan op? Het is een schoffering tevens van 1.9 miljoen kiezers op Mark Rutte. Die hem een leugentje om bestwil (als dat al zo is) niet kwalijk zullen nemen, in die context en om die aanleiding.
Meteen al heeft het land, met deze laaghartige daad, een zwaar gewond demissionair kabinet, die nog lang verder zo moet. Dat in volle crisistijd en naast Corona, nog andere immense problemen die spelen, zoals EU, Euro, economie, migratie, klimaat, 670.000 woningen die nodig zijn, etc.
Plus een publieke sector, die in tijd van Fortuyn al hoognodig aan een grondige herstructurering toe was, een van de 3 speerpunten voor hem. Hij sprak al over incestueuze verbanden en tal van koterijen.
VVD moet nu wel voort met D66, CU en CDA, omdat het land nu eenmaal bestuurd moet worden. In Rutte 4, als dat zo ver komt en rit ook nog maar zien uit te zitten, weer met D66 en CDA. Indien het tot nieuwe verkiezingen komt, moet huidig ernstig aangeschoten "team" in kabinet nog veel langer door. Dat moet men eens voorstellen: voor de bühne doen alsof er niets aan de hand is (geweest). De focus lag zo ingezoomd op Rutte uit het torentje jagen, dat de gevolgen uitgezoomd, niet onderkend werden, of niet relevant gevonden werden. Dat heet dan nieuw leiderschap?
Is dit niet een typisch voorbeeld hoe een tekst wordt geïnterpreteerd? Geen mens die twijfelt volgens mij aan de competentie van Pieter Omtzigt en diens onverzettelijkheid. De stress daaromtrent, meteen opgevolgd door lijsttrekker-verkiezingen CDA en campagne voor algemene verkiezingen op 17 maart, eisen nu helaas een tol van hem.
Als Omtzigt, na langdurige tegenwerking trouwens binnen de eigen partij, zo breed in de Kamer omhoog gestuwd wordt, als middel misbruikt wordt, om Rutte kwijt te raken, dan zegt dit eigenlijk alles over niveau van de rest toch en die hetzelfde salaris krijgen? Dat decennia lang.
Onwaarschijnlijk dus, dat in de betreffende tekst, die u aanhaalt, bedoeld wordt, zoals u het leest. Dat risico loop je, als een reactie erg kort wordt neer geschreven.
Hopelijk herstelt de heer Omtzigt spoedig en normaliseert zijn positie en vormt zijn voorbeeld een geweldige inspiratie voor kamerleden nu en in de toekomst. De toeslagen affaire vormt jammerlijk genoeg, een top van een grote ijsberg en dit goed oplossen vergt subiet een kwalitatief hoog functionerende, integere Staten Generaal.
De ontstellende start van de nieuw aangetreden Tweede Kamer en aangejaagd door laaghartige actie van coalitiepartners VVD, geeft mij daartoe weinig hoop helaas.