Verhaal grondwet is overtuigend

Enkele weken geleden verscheen bij Prometheus het lijvige boek ‘Het verhaal van de Grondwet’ van Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht in Leiden. Het is een zeer boeiend geschrift geworden, waarin nauwelijks een accent ligt op allerlei juridische en staatsrechtelijke vraagstukken. Voermans toont het lef en heeft de ‘guts’ om de verschijnselen grondwet en constitutionele ordening multidisciplinair en wereldwijd aan te vliegen. 

De fenomenen worden van allerlei kanten geanalyseerd en bekeken waardoor een fascinerend en overtuigend beeld ontstaat. Vanuit de beginvraag – waarom hebben tegenwoordig vrijwel alle landen ter wereld een grondwet? – worden geschiedenis en betekenis van de constitutionele ordeningen in beeld gebracht. Zo hebben 189 van de 193 landen die zijn aangesloten bij de Verenigde Naties een grondwet. Dat loopt dus op naar de 100 procent. Van die 193 landen kunnen maar zo ongeveer rond de 40 als echt democratisch worden aangemerkt. Het verband tussen grondwet en democratie is dus vaker afwezig dan aanwezig. Ook de dictator is tegenwoordig verzot op het hebben van een grondwet.

Een grondwet is namelijk vrijwel onmisbaar in het internationale handelsverkeer. Een ‘high court driven economy’ of een ‘constitution driven economy’ geeft vertrouwen en zekerheid, kan worden uitgevent en daarbij heeft iedereen baat, ook niet-democratische regimes.

Op basis van een indrukwekkende vracht onderzoek uit tal van disciplines en landen verfijnt de auteur het wereldwijde beeld. Zo ziet het ernaar uit dat hoe langer een grondwet is, des te beroerder het eruit ziet in het betreffende land. Al even interessant is het beeld van de organisch gegroeide constitutie tegenover de anorganische of het ‘legal transplant’. Na 1945 vond generaal Douglas MacArthur dat de Japanners niet erg opschoten, waarna de generaal binnen enkele weken hen een grondwet door de strot duwde met alle gevolgen van dien.

Ook na de val van de Berlijnse muur brachten constitutionele handelsreizigers grondwetten als koopwaar aan de man in Oost-Europa. De noodlottige gevolgen van die constitutionele Potemkin-façades werken nog steeds door.

De ene grondwet is dus de andere niet. Maar wat uiteindelijk telt is dat het bredere verhaal over de constitutionele ordening van een samenleving en van een politieke gemeenschap een immense en wereldwijde overtuigingskracht had en heeft. En daarbij gaat het niet per se om teksten en bepalingen en de juridische impact daarvan, maar vooral ook om symbolen, rituelen, geïnternaliseerde publieke moraal en geloofwaardigheid: het ruimere verhaal van de grondwet dus. Het gewoonlijk nogal juridische beeld van grondwetten wordt in het boek in een brede en samenhangende context geplaatst. Vanuit dat perspectief komt ook de Nederlandse grondwet er bij Voermans terecht goed van af: veel draagvlak, sober, organisch, geen constitutionele toetsing want dat is regressie et cetera.

Want in Nederland en af en toe ook elders werkt de praktische en fraaie paradox dat een grondwet dun kan zijn en weinig veiligheidskleppen nodig heeft als de democratische ordening goed tussen de oren van de burgers zit. Voor iedereen die belangstelling heeft voor politiek, democratie en publieke moraal is het boek van Wim Voermans een must en een eyeopener. Het boek klinkt als een klok, is zeer leesbaar en enthousiasmerend geschreven en heeft alles in zich om een bestseller te worden.