Gemeente laat risicoanalyses vaak na

Gemeenten kunnen meer doen aan hun beleid omtrent integriteit. De vereiste aandacht is er niet altijd: jaarverslagen, jaarlijkse budgetten en integriteitsfunctionarissen ontbreken vaak. Ook blijven bij de meeste gemeenten risicoanalyses naar integriteit achterwege.

Dat wordt duidelijk uit een enquête van Binnenlands Bestuur onder de burgemeesters van 32 kleine- en middelgrote gemeenten. In 45 procent van de ondervraagde gemeenten wordt geen jaarlijkse verantwoording afgelegd over integriteitsbeleid aan de gemeenteraad. Bij acht op de tien gemeenten is er geen jaarverslag over het onderwerp en twee op de drie gemeenten hebben in de afgelopen twee jaar geen risicoanalyse uitgevoerd specifiek voor het thema integriteit. Daarnaast is er in ongeveer de helft van de gemeenten geen jaarlijks budget gereserveerd voor integriteitsprogramma’s.

Kwetsbaar
Volgens Arjen Wilbers van het Huis voor Klokkenluiders is het afleggen van verantwoording voor het gevoerde beleid een verplichting die is opgenomen in de Ambtenarenwet. Daar moeten gemeenten dus simpelweg aan voldoen. ‘Het afleggen van verantwoording draagt er aan bij dat de gemeentelijke inspanningen op het gebied van integriteit ook zichtbaar en toetsbaar worden gemaakt. De basisnormen integriteit schrijven bovendien voor dat overheden periodiek risicoanalyses moeten uitvoeren om hun organisaties periodiek door te lichten op kwetsbare processen’, aldus Wilbers.

De personele inzet voor de omgang met integriteitsschendingen verschilt aanzienlijk per gemeente. Van de ondervraagde gemeenten heeft 39 procent geen integriteitsfunctionaris aan het werk. Een integriteitsfunctionaris kan voor een gemeente erg belangrijk zijn, zo stelt het Huis voor Klokkenluiders. ‘Er is heel veel voor te zeggen om wel een integriteitsfunctionaris of -coördinator aan te stellen. Zo iemand heeft de nodige kennis en expertise op het gebied van integriteit in huis en kan de aandacht voor integriteit binnen de organisatie beter levend houden. Het is niet de bedoeling dat zo’n functionaris het geweten van de organisatie wordt, maar dat deze de zorg voor integriteit aanjaagt en coördineert. Een belangrijke taak is het ondersteunen van het management op het gebied van integriteitsbevordering.’

Hoogste ambtenaar
Het is per gemeente uiteenlopend hoe meldingen van integriteitsschendingen gedaan kunnen worden. In 45 procent van de gemeenten kan men terecht bij de gemeentesecretaris. Eén op vijf gemeenten heeft een gemeentelijk meldpunt ingericht voor integriteitskwesties. In ongeveer de helft, 48 procent van de gemeenten, kan men terecht bij de vertrouwenspersoon. In dertig procent van de gemeenten is de directe leidinggevende beschikbaar.

Rotte appels
De meest voorkomende vorm van integriteitsschending is zowel in 2014 als 2015 belangenverstrengeling, gevolgd door ongewenste omgangsvormen en misbruik van bevoegdheden. Het Huis voor Klokkenluiders stelt in een reactie dat iedere schending er één te veel is. Pieter Joost Schaap, partner bij advocatenbureau Capra en als advocaat gespecialiseerd in ambtenaren- en arbeidsrecht, vindt het aantal echter meevallen. 'Veruit de meeste ambtenaren zijn integer. Als in vijf van de 32 gemeenten ambtenaren zijn ontslagen wegens een integriteitsschending zal dat vermoedelijk betekenen dat in die vijf gemeenten in de jaren 2014 en 2015 per gemeente één of meer ambtenaren zijn ontslagen. Als je bedenkt dat de meeste gemeenten meer dan honderd ambtenaren in dienst hebben, en sommige gemeenten veel meer dan dat, valt het aantal rotte appels beslist mee.’

Meest voorkomende integriteitsschendingen

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur van deze week (inlog)