In de strijd tegen ondermijning en de vermenging van boven- en onderwereld spelen gemeenten een cruciale rol. Gemeenten die wegkijken en niets doen – onder het mom van ‘dat gebeurt hier niet’ – bieden volgens Jean Paul Gebben en Wessel Groot onbewust voedingsbodem aan het zich nestelen en ontwikkelen van ondermijning. Daarmee zijn gemeenten uiteindelijk verwijtbaar facilitator.
Ten strijde tegen de ondermijning
In de strijd tegen ondermijning en de vermenging van boven- en onderwereld spelen gemeenten een cruciale rol.
De bovenwereld speelt een belangrijke rol in het faciliteren van ondermijning. Wanneer we inzoomen op overheden in het algemeen en gemeenten in het bijzonder, zien we dit ook. Zo geven gemeenten informatie, subsidies en vergunningen uit die van groot belang zijn voor criminelen. Gemeenten kunnen ondermijning facilite ren door juist níets te doen of zelfs een oogje toe te knijpen.
Er rust een verantwoordelijkheid bij gemeenten om zich hiertegen te wapenen en de organisatie dusdanig in te richten dat barrières worden opgeworpen met als doel ondermijning tegen te gaan. ‘Ondermijnende criminaliteit is voor een niet te onderschatten deel afhankelijk van de wijze waarop de overheid op dat handelen reageert: beperkingen oplegt dan wel ruimte biedt’, aldus hoogleraar criminologie Emile Kolthoff.
Aandacht voor de gevaren en de negatieve gevolgen van ondermijning voor de samenleving worden steeds breder uitgemeten. De rol die gemeenten te spelen hebben in het voorkomen hiervan eveneens. In de praktijk zijn er echter grote verschillen tussen gemeenten te zien in de aanpak van ondermijning, los van regio en schaalgrootte. Er zijn vijf aspecten waar elke gemeente rekening mee moet houden.
Feestje
Bij het komen tot een succesvolle aanpak van ondermijning is ten eerste erkenning van de problematiek een cruciaal startpunt. Risicoblindheid of wegkijken (‘Dat gebeurt hier niet’) of verstoorde politieke verhoudingen zijn gevaren die ondermijning kans geven zich te nestelen of te ontwikkelen.
Een vervolgstap in de aanpak is bewustwording binnen de organisatie, het management en het bestuur. De aanpak van ondermijning is en mag niet het ‘feestje’ zijn van de veiligheidsprofessional. Bewustwording, net als de aanpak, dient daarom organisatiebreed te zijn en de aanpak integraal.
Ten derde is ook bestuurlijk en ambtelijk commitment in de vorm van aandacht, capaciteit en middelen van belang. Vaak gehoorde bezwaren zijn hier prioritering of tekorten (middelen/capaciteit) om een aanpak van ondermijning te formuleren. Hierdoor blijft men incidentgericht bezig en ook dat biedt ondermijning kansen.
Om vervolgens effectief te zijn moet het bestuurlijk instrumentarium op orde zijn. Een actueel Bibob-, Damocles- en apvbeleid inclusief handhavings- en juridische capaciteit, kennis en kunde om hier uitvoering aan te kunnen geven, is noodzakelijk.
De laatste, maar meest cruciale factor is de organisatiecultuur. Fraude, bestuurlijke of ambtelijke corruptie, een angstcultuur of zelfs tegenwerking in de eigen organisatie frustreren een effectieve aanpak. Dit kan zich ultimo uiten in vermenging van de onder- en bovenwereld en het ontbreken (van vertrouwen in) het gemeentelijk integriteitsbeleid.
Voorwaarden
Om effectief tegen ondermijning op te treden, dienen alle vijf de voorwaarden aanwezig te zijn en goed ingevuld te worden. Op basis van deze verschillen kunnen gemeenten worden gecategoriseerd in grofweg vier categorieën die tezamen kunnen worden gezien als een glijdende schaal.
De Groene Aanpakker: heeft haar zaken op orde. Denkt in kansen en niet in problemen. Zij acteert proactief in haar aanpak en kijkt waar extra inzet wenselijk is. Bestrijdt ondermijning.
De Gele Beginner: heeft goede intenties, maar heeft ook blinde vlekken. Kan onbewust ondermijning faciliteren.
De Oranje Onverschillige: wanneer een gemeente bewust passief acteert. Hoogleraar Kolthoff noemt dit ‘ondermijnend, maar niet strafbaar’: niet optreden als het geboden is, belangenverstrengeling zonder dat er duidelijk sprake is van corruptie. Draagt verwijtbaar bij aan ondermijning.
De Rode Facilitator: een organisatie die chantabel is, biedt ruimte aan ondermijning en kan dit zelfs faciliteren.
Kritiek kantelpunt
Gemeenten zijn zich ervan bewust geworden dat ze iets moeten doen aan ondermijning. Dat komt door de ondermijningsbeelden (opgesteld door het Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC) en het Landelijk Informatie en Expertise Centra (LIEC)), de aandacht voor het onderwerp vanuit media en rijksoverheid (versterkingsgelden), de moorden op onder andere advocaat Derk Wiersum en journalist Peter R. de Vries en de inspanningen van de verschillende RIEC’s.
Veel gemeenten zijn momenteel nog ‘Gele Beginners’. Dat houdt in dat zij ‘iets’ met het thema ondermijning moeten, kwetsbaar zijn, maar nog geen concrete stappen hebben genomen. Dat moment is kritiek, omdat het een keuzemoment vormt waarin de gemeente bepaalt hoe zij tegen ondermijning aankijkt en hoe zij hiermee wil omgaan. Ontkent de gemeente de problematiek, handelt zij niet of alleen in de reactieve sfeer, stelt zij geen middelen ter bestrijding beschikbaar, dan is het risico groot dat zij afglijdt naar ‘De Oranje Onverschillige’ en daarmee een verwijtbare facilitator wordt van ondermijning. Met andere woorden: niets doen is geen optie. Veel gemeenten zullen dus actie moeten ondernemen om ondermijning aan te pakken en te voorkomen dat de criminaliteit in hun regio vaste grond onder de voeten krijgt.
Wat kunnen gemeenten dan doen? Behalve het op orde brengen en voldoen aan de bovengenoemde voorwaarden kunnen gemeenten nog veel meer doen. Zeker kleine gemeenten hebben niet altijd de middelen voorhanden om wat betreft capaciteit zwaar in te zetten op ondermijning. Toch kunnen ook zij veel doen door regionaal op te trekken (specialiseren en uitwisselen van kennis), scherp te prioriteren en integraal samen te werken.
Verdere succesfactoren zijn een daadkrachtige bestuur, ethisch en voorbeeldig leiderschap en een zogenaamde ‘stamoudste’ als vertrouwenspersoon binnen de gemeentelijke organisatie. In tegenstelling tot het doorgeslagen ‘integritisme’ gaat dit over een veilige omgeving waarin mogelijke integriteitskwesties bespreekbaar zijn. Ze worden getoetst op een manier dat een ‘stamoudste’ dat zou doen: niet rigide, maar met oog voor de omstandigheden.
Grote rol
Gemeenten kunnen onbewust een grote rol spelen bij het faciliteren van ondermijning. Hoewel het een illusie is dat gemeenten ondermijning compleet kunnen uitbannen, is een goede aanpak wel degelijk effectief. Die begint altijd bij bewustzijn en aandacht voor het thema, waarna de juiste vervolgstappen kunnen worden genomen.
Ondanks de uitdagingen die gepaard gaan met aanpakken van ondermijning, is zo’n aanpak voor elke gemeente mogelijk en bereikbaar. Niets doen is nu geen optie meer, daarmee glijdt een gemeente af tot verwijtbare facilitator van ondermijning. Een integere gemeente is zich daarom bewust van ondermijning en heeft of maakt haar zaken op orde.
Jean Paul Gebben, burgemeester van Dronten
Wessel Groot, senior beleidsmedewerker ondermijning in Dronten
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.