Groot compliment voor gemeente Súdwest-Fryslân

Sinds de herindeling tot de gemeente Súdwest-Fryslân heeft de gemeente een betere ambtelijke organisatie en is zij beter in staat om strategische visies te formuleren, beleid te maken en regie te voeren dan haar voorgangers. Wel zijn de lokale democratie en de dienstverlening verslechterd.

Vergelijking met oude gemeenten
Dit blijkt uit een evaluatierapport over de herindelingsgemeente dat op verzoek van de Tweede Kamer is gemaakt (motie-Heijnen, april 2010). De gemeente Súdwest-Fryslân ontstond in januari 2011 uit de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wûnseradiel en Wymbritseradiel. Het rapport vergelijkt het functioneren van de nieuwe gemeente met de vijf oude gemeenten aan de hand van vragen over de bestuurskracht en het behalen van doelstellingen. Ook is gekeken naar kansen en ontwikkelpunten. De onderzoekers zien zowel verbeteringen als verslechteringen en wijzen die deels toe aan de herindeling en deels aan eigen keuzes van de gemeente.

Meer bestuurskracht
De gemeente was door de herindeling gedwongen om keuzes te maken, schrijven de onderzoekers, zoals in beleidsharmonisatie en organisatievernieuwing. Dat hoeft niet goed uit te pakken, maar dat deed het in Súdwest-Fryslân wel. Beter dan de oude gemeenten doet Súdwest-Fryslân het in het formuleren van strategische visies, beleid maken en regie voeren. Ook heeft de nieuwe gemeente een betere ambtelijke organisatie.

Nog geen definitieve conclusies
Dat burgers de dienstverlening minder goed vinden noemen de onderzoekers een opmerkelijke ontwikkeling. Meestal wordt de dienstverlening na een herindeling immers beter. Een verklaring is dat de discussie over bezuinigingen tot negatievere gevoelens zou hebben geleid bij burgers. Maar in andere gemeenten was dit niet zo. Een andere verklaring is dat het gevolgen zijn van de organisatorische problemen in de gemeente. Een reorganisatie in 2013 zou daar verbetering in moeten brengen. Voor definitieve conclusies hierover is het nog te vroeg.

Democratie en ontwikkelpunten
Een andere conclusie is dat de lokale democratie, een van de zeven onderzochte beleidsterreinen, is verslechterd. Het gaat om zowel de representatieve als de participatieve democratie. De onderzoekers noemen dit een inherent effect van een herindeling. Het zou na een herindeling regelmatig gebeuren. Het versterken van de lokale democratie is ook een van de ontwikkelpunten voor de gemeenten. De andere zijn: beter zicht krijgen en sturen op maatschappelijke effecten van beleid en het zoeken naar allianties met maatschappelijke partijen (cocreatie). De grootste uitdaging ligt misschien wel in de koppeling van zoeken naar allianties en de versterking van de democratie. De drie onderwerpen raken allemaal aan de democratische legitimatie van de gemeente.

Apotheker: bewijs dat schaalsprong kan
‘Ik ben heel blij met de hoofdconclusie van het rapport: van vijf gemeenten naar een grote gemeente kan’, reageert burgemeester Hajo Apotheker. ‘In de Kamer was destijds veel twijfel over de grootte van de gemeente in oppervlakte en aantal inwoners. Nu is bewezen dat zo’n schaalsprong kan.’ Dat de resultaten deels aan de herindeling en deels aan de keuzes van de gemeente wordt toegewezen vindt Apotheker een “tautologische discussie”. ‘Een vreemde en onnodige zoektocht. Het kwam door allebei. En als bestuur hebben we meer gedaan dan sec de herindeling.’ Dat de toegenomen bestuurskracht een gevolg is van de keuzes van het gemeentebestuur hoeft dan ook niet later bewezen te worden, vindt Apotheker.

Vertroebeling en leerpunten
Ook de verslechterde dienstverlening is slechts een vertroebelde perceptie van de burger. ‘De feitelijke dienstverlening is op peil gebleven. De burger dacht dat iedere ombuiging een gevolg was van de herindeling. Dat is niet zo.’ Dat de lokale democratie versterking nodig heeft, onderschrijft Apotheker wel. ‘We zijn met tien fulltimers bezig met het dorpen/kernen/wijkenbeleid en zitten nog in de fase van informatie halen en brengen. We gaan nu het beleid verdiepen: wat is haalbaar? Hoe past dat in de meerjarenvisie? Dat zijn leerpunten.’ Cocreatie is hierbij erg van belang, beaamt hij. ‘Zonder kritische massa kun je geen interessante agenda maken. Alleen met een grotere gemeente kun je mee met de grotere organisaties in het maatschappelijk middenveld.’

Schokker: groot compliment
Gedeputeerde Tineke Schokker denkt dat de gemeente haar voordeel kan doen met het rapport, al komt het wel vroeg. ‘Dat constateert iedereen, maar dan vind ik toch dat ik een groot compliment moet geven aan de fusiegemeenten voor het feit dat ze in bestuurs- en beleidskracht en in het opzetten van het ambtelijk apparaat al zo goed bezig zijn.’ Ook met de conclusie dat de afstand tussen burger en bestuur groter is geworden moet de gemeente haar voordeel doen, vindt ze. Over de conclusie over de dienstverlening zegt ze dat ook de burger zijn weg moet leren vinden. ‘Als gemeente moet je daar actief op inzetten, maar voor de burger is het ook even wennen.’

Rapport voorbeeld voor fuserende gemeenten
Cocreatie met maatschappelijke organisaties is grosso modo al de manier van werken in Friesland, weet ze. ‘Dat zit ook al in het kernenbeleid besloten.’ Ze ziet, naar het advies van de onderzoekers, graag een nieuwe evaluatie over drie jaar en wijst op het belang van deze evaluatie voor andere gemeenten in Friesland. ‘Voor gemeenten die overwegen te fuseren is dit absoluut een voorbeeld. Wij zullen dit rapport ook gebruiken naar deze gemeenten toe.’ Niet alleen Friese gemeenten, ook voor gemeenten buiten de provincie staan zodanige zaken in het rapport dat zij daar hun voordeel mee kunnen doen, vindt Schokker. ‘Landelijk is dit goed te gebruiken.’

Voorzichtig met conclusies
Volop optimisme dus. En toch is enige voorzichtigheid geboden, schrijven de onderzoekers. Zo baseren zij beoordelingen en conclusies in hoge mate op "intersubjectiviteit" en kunnen ze niet uitsluiten dat meningen gebaseerd zijn op gebrekkige kennis of gekleurd worden door belangen. Daarnaast is het evaluatieonderzoek uitgevoerd binnen drie jaar na de herindeling “en dat kan voor sommige veranderingen in bestuurskracht te vroeg zijn”. Zij adviseren daarom een volgende evaluatie over drie jaar. Tot slot wijzen de onderzoekers erop dat niet alle verschillen tussen de bestuurskracht van de voormalige gemeenten tot 2011 en die van de nieuwe gemeente in 2013 gevolgen zijn van de herindeling.