‘Regionaal onbehagen veel meer dan onderbuikgevoel’

Waar komt het onbehagen in de regio vandaan? Volgens de kersverse promovendus Bram van Vulpen vooral doordat er het gevoel heerst dat Den Haag hun leefomgeving miskent.

Stinkend rijk

Zo’n klein en dichtbevolkt landje, stinkend rijk en ook nog eens gezegend met een proportionele democratie. Nergens door bergkammen geïsoleerde regio’s. En dan zoveel regionaal onbehagen. Van Vulpen: ‘Deze geografie van de onvrede wordt vaak platgeslagen als louter een populistisch gevaar. Dat is een veel te nauwe blik. Mensen delen hun onvrede ongeacht hun stemgedrag. Zestig procent van de Friezen voelt regionale onvrede, terwijl 24 procent van de Friezen op de PVV heeft gestemd, net zoveel als in Zuid-Holland.’

Friesland

Mensen in de regio’s buiten de grote steden zijn volgens hem relatief meer ontevreden over de politiek gevestigde orde, maar ze zijn politiek ook verdeeld. De vraag die Van Vulpen zich in zijn promotieonderzoek stelt is: hoe kan regionale onvrede met een geografische blik worden verklaard? Hij ging er onder andere voor ‘de diepte in het noordoosten van Friesland.

Onvrede kwam hij er zeker tegen. In het buurthuis, voor de Jumbo en bij de boer. Ze begrijpen ons in de Randstad niet, was de teneur. ‘En: ze hebben geen oog voor ons. Dat zijn meer dan onderbuikgevoelens’, aldus Van Vulpen. ‘Veel mensen in de plattelandsstreken aan de randen van het land hebben het gevoel dat de nationale politiek geen begrip heeft voor hun gemeenschap en leefomgeving.’

Miskenning

Institutioneel wantrouwen en gevoelens van miskenning van iemands regio door de nationale politiek zijn volgens hem hoofdzakelijk verantwoordelijk voor de geografie van onvrede. ‘Het is een gevoel van: we worden niet serieus genomen, we worden achtergesteld. Het is een breed gedeeld gevoel van vervreemding’, zegt hij. Tegelijk realiseert de socioloog zich dat die onvrede niet zelden oude wijn in nieuwe zakken is. ‘Ook in Nederland hebben we een lange geschiedenis van territoriale conflicten en regionale identiteiten. Regionaal onbehagen wordt voortdurend aangewakkerd door nieuwe politieke kwesties die je kunt toeschrijven aan de scheiding tussen centrum en periferie.’

Randstad-parlement

Er zijn wel degelijk redenen om te stellen dat de politiek in Nederland simpelweg niet op zijn op plaats is. Al was het maar omdat de regio onevenwichtig is vertegenwoordigd in Den Haag. Van de 150 nieuwe Kamerleden wonen er 42 in Zuid-Holland en 29 in Noord-Holland. Uit Friesland komen vier Kamerleden en uit Drenthe, Zeeland en Flevoland elk drie. Van Vulpen: ‘In tegenstelling tot de ons omringende landen kennen wij geen geografische vertegenwoordiging in het parlement. Wij hebben het districtenstelsel in 1917 afgeschaft. In ieder geval vanaf het midden van de jaren 90 kent ons parlement een structurele en onevenredige oververtegenwoordiging van parlementsleden uit de Randstad. Een regio die relatief weinig regionale onvrede kent. Veertig procent van de Nederlanders woont in de Randstad, maar van de Kamerleden woont zestig procent er.’

Vocale regio’s

Toch zijn er volgens de promovendus in de periferie ook nogal vocale regio’s, waar in verhouding tot het aantal inwoners een sterke vertegenwoordiging is en de regionale onvrede relatief groot. Ik heb ook een data-analyse gemaakt van alle Kamervragen die de Tweede Kamerleden tussen 1994 en 2021 hebben gesteld. Bovengemiddeld veel vragen gaan over Groningen en Zuid-Limburg, maar ook over de Wadden.’

De regio’s worden dus niet genegeerd in het parlement, maar ‘dat zegt niets over het overheidsbeleid’, waarschuwt Van Vulpen.

Regio Deals

Om dat te onderstrepen neemt hij in zijn proefschrift Politics out of place de Regio Deals onder de loep. Om een ‘betere woon-, werk- en leefomgeving voor bewoners en ondernemers in de regio’ te creëren, stelde het kabinet tussen 2018 en 2022 in totaal 950 miljoen euro beschikbaar. De vlag ging ergens in de regio uit als er wat centen waren binnengesleept. Maar wie gingen er met de poet vandoor? Brainport Eindhoven (130 miljoen euro) en Rotterdam (130 miljoen). Van Vulpen: ‘Rotterdam-Zuid heeft veel problemen, maar het is toch gek dat een Regio Deal naar een stadswijk gaat? Zeker nadat er eerst allerlei City Deals waren gesloten. Mensen in Zeeland lezen dat, en zeggen: “Zie je wel, die investeringen gaan naar de Randstad.” Het rijk is in ieder geval niet duidelijk geweest welke overwegingen zijn gemaakt. Duidelijk is wél dat met de Regio Deals niet enkel is geïnvesteerd in de zwakste gebieden. Het feit alleen al dat, nadat de grote bedragen uit het regeerakkoord waren toebedeeld, overige regio’s met elkaar moesten concurreren om budget geeft te denken.’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 23 van deze week. (inlog)