Richting vinden en keuzes maken met AI

AI verandert onze samenleving ingrijpend. Dit stelt publieke organisaties voor belangrijke keuzes. Hoe vind je richting, in hoeverre kun je regie houden, hoe behoud je bestuurlijke rust? Kan AI bijdragen aan de uitdagingen waar we voor staan? Dennis van Aart en Luuk Collou, beiden partners bij BMC, begeleiden organisaties in het maken van AI-keuzes.

Het thema AI leeft volop, zegt Dennis van Aart. De vragen die hij en zijn collega Luuk Collou krijgen, zijn zeer gevarieerd. ‘Soms is de AI-vraag ICT-gedreven, soms komt de behoefte aan ondersteuning primair vanuit Bedrijfsvoering. Soms ook is de insteek financieel van aard: kun je ons helpen om slimmer te werken en besparingen te realiseren met AI of juist vanuit de oplossing voor de brede maatschappelijke opgaves? We zien grote verschillen bij publieke organisaties. Sommigen staan nog aan het begin. Ze vragen zich af hoe AI zich laat vergelijken met andere vormen van digitalisering. Ze willen risico’s in kaart hebben, weten waar ze aan moeten denken. Anderen benaderen AI meer strategisch. Ze onderzoeken bijvoorbeeld wat AI betekent voor hun publieke organisatie en hoe ze daar op een verantwoorde manier richting aan kunnen geven.’

Ingrijpend en complex

Organisaties zijn dus begonnen met het verkennen van AI. En dat is hoe dan ook goed nieuws, zegt Luuk Collou. ‘Niemand weet precies wat er op ons afkomt. Tegelijkertijd neemt de urgentie alleen maar toe. Dan is het goed dat we stappen zetten, zeker in de publieke sector waar AI grote gevolgen heeft. AI raakt mogelijk álle domeinen en álle facetten van bedrijfsvoering. Als BMC helpen we om met al die gevolgen om te gaan.’
Veel AI-veranderingen lopen via de as van het werk, vertelt Van Aart. ‘Ons werk verandert mogelijk significant. En daarmee ook onze samenleving. Taken verdwijnen of veranderen van aard en van de manier van uitvoering. Ook aan de bovenkant van de arbeidsmarkt. Banen, diensten en producten veranderen. Deze verschuivingen zijn complex en hebben ingrijpende gevolgen. We zien ook effecten op andere domeinen en sectoren, zoals bijvoorbeeld zorg en onderwijs. Te midden van al deze veranderingen moeten we keuzes maken. Hoe gaan wij om met de veranderende samenleving om ons heen, wat betekent AI voor beleid en publieke dienstverlening? En ook: hoe zetten we als organisatie zelf AI in voor onze bedrijfsvoering en werkprocessen?’

Level playing field: basiskennis op orde

In onzekere situaties als deze zoeken organisaties houvast, richting en handelingsperspectieven. Dat is dan ook het doel dat Van Aart en Collou voor ogen hebben wanneer ze over AI adviseren. ‘Wij zetten altijd eerst een stap terug,’ vertelt Van Aart. We onderzoeken of er een level playing field is, of de mensen die het beleid vormgeven ongeveer dezelfde startpositie hebben. Is er vergelijkbare basiskennis rond vragen als: wat ís AI eigenlijk? Hoe werkt het? Wat zijn belangrijke tools? Heb je weet van mogelijke bias in het systeem? Maar ook: wat betekent dit voor mij en mijn vakgebied? Wat vraagt dit van het leiderschap? Dit soort basiskennis is nodig om goede afwegingen te kunnen maken. Vanuit de kennis en ervaring die BMC heeft met de publieke sector en met AI, kunnen we organisaties hier goed in ondersteunen. ‘

Waardengedreven denken en doen

Voor elke organisatie die met AI aan de slag gaat, is waardenbewustzijn cruciaal, vervolgt Luuk Collou. ‘Wat zijn je waarden en wat vind je echt belangrijk? Als je dat scherp hebt, helpt dat enorm bij het maken van keuzes op AI-gebied. Stel dat je als gemeente sterk hecht aan persoonlijk contact met burgers en bedrijven. Je kunt dan misschien geld besparen met een chatbot die vragen afvangt, maar krijgen jouw inwoners dan de dienst die je wilt bieden? En als je dat al zou willen, hoe richt je die dan zo in dat je de risico's verkleint? Hoe ga je bijvoorbeeld om met bezwaarschriften van inwoners die binnenkomen en die overduidelijk zijn gemaakt met behulp van AI? Die kwesties halen we samen met gemeenten op en bundelen we in een Digitaliseringskompas. Dit geeft zicht op en handvatten voor de manier waarop je AI voor de eigen organisatie het beste kunt inzetten.’

Thema’s, dilemma’s en handelingsopties

Zodra de richting scherp gesteld is, is er een solide basis voor strategische visievorming en kunnen thema’s verder doordacht worden. Wat betekent AI voor onderwerpen als werk en scholing in een wereld waarin ons openbaar bestuur vrijwel volledig op Amerikaanse techreuzen leunt? BMC formuleert samen met opdrachtgevers antwoorden op dit soort vragen. Collou: ‘Hierbij brengen we alles in wat we in huis hebben: onze kennis van AI, maar ook onze kennis van de publieke sector én – dankzij het moederbedrijf Randstad - van de arbeidsmarkt. We onderzoeken samen met opdrachtgevers dilemma’s en gaan op zoek naar concrete handelingsopties, vanuit hun specifieke context. Hoe ga je het beleid uitvoeren, hoe ga je het gebruiken? Hoe kunnen we als organisatie oefenen, waar durven we te experimenteren? En hoe houden we vervolgens toch nog voldoende regie?’

Wenkend perspectief

Van Aart: ‘Als je AI op de juiste manier omarmt, wordt het werk op onderdelen leuker, beter en efficiënter. AI kan veel routinematige taken overnemen. Dat zien we nu ook al bij opdrachtgevers die zijn gaan experimenteren met AI om de persoonlijke effectiviteit te verbeteren. AI zorgt letterlijk en figuurlijk voor ruimte voor taken waar mensen eerder niet goed aan toe kwamen, maar die wel belangrijk zijn voor hen als expert. Hoeveel AI er ook om ons heen is, er zullen altijd expertgebonden taken blijven waar je specifieke expertise en domeinkennis bij nodig hebt. Daar komt juist meer tijd voor.’