Leren van de Belgen

Op het gebied van zorg kunnen wij veel van onze zuiderburen opsteken, vindt Wassenaars burgemeester Jan Hoekema (D66). Trouwens ook van hun gekozen burgemeesters. En van de korte procedures in de ruimtelijke ordening. Een pleidooi om vaker over de grens te kijken.

Essay

Vanuit de gemeente Wassenaar onderhouden wij al acht jaar een ‘contactrelatie’ met de Vlaamse gemeente Schilde, net boven Antwerpen. Contactgemeente want ‘zustergemeente’ of jumelage heeft hier in Wassenaar nooit op de wensenlijst van raad of college gestaan. Dat is, hoe begrijpelijk ook, soms weleens jammer. Want met alle terechte bezwaren die je kunt hebben tegen ouderwetse en soms ook ronduit kostbare jumelages, loop je weleens tegen verzoeken aan vanuit landen waarin zo’n vorm van samenwerking bepaald nut zou kunnen hebben, van Georgië tot Iran in mijn geval.

Soit. Met vrijwel gesloten beurzen, een goed Hollandse traditie, houden wij ‘contact’ met Schilde, als blijvend uitvloeisel van een debat dat ik in 2008, op uitnodiging van de Volkskrant en het Nederlandse Consulaat-Generaal in Antwerpen, mocht voeren met mijn toenmalige collega Yolande Avondroodt, van de Open Liberalen (VLD). Het contact houdt niet veel meer in dan een jaarlijks bezoek van de colleges (B&W en burgemeester en schepenen) en enkele tussentijdse uitwisselingen van informatie. Net voldoende om op de hoogte te blijven en anderzijds nauwelijks belastend in energie en kosten.

Draagkrachtig
Schilde lijkt qua uiterlijk en sociale kaart sterk op Wassenaar: veel groen, goed onderhouden, geen doorsnee bevolkingsopbouw, veel relatief draagkrachtige gezinnen. Een suburbane groene voorstad van Antwerpen. Een soort Brasschaat, maar minder uitgesproken. Het aandeel Nederlanders is nog vrij groot maar de vroegere situatie van belastingvluchtersparadijs is wel voorbij.

Toch springen verschillen tussen Schilde en Wassenaar snel in het oog. Opvallend is bijvoorbeeld dat het aandeel sociale woningbouw bij ons 30 procent is, terwijl in Schilde slechts een handjevol sociale woningen beschikbaar is. Zeer in het oog springt het volume aan taken en financiële middelen. In België bedraagt dat nog niet de helft van dat in Nederland: voor Wassenaar ruim 60 miljoen euro begroting, in Schilde iets boven de 20, zelfs als je de budgetten van de stichtingen (Verenigingen zonder Winstoogmerk, VZW) meerekent. De eerste overheid is in Nederland, zeker na de laatste grote decentralisaties op het terrein van jeugd, gezondheid/welzijn en werk/inkomen ook werkelijk een eerste overheid die de burger vaak tegenkomt.

In België is die rol er wel bij de klassieke bestuurstaken en de individuele belangenbehartiging. Ze hebben een traditionele ombudsfunctie van de Belgische burgemeester, die zeer vaak parttime is aangesteld met als gevolg druk op de ‘vrije’ zaterdag voor contacten en gesprekken.

Lokaal regeringsleider
De staatkundige en politieke verschillen springen het meest in het oog. De burgemeester, veelal dus deeltijd­functionaris, wordt in België door de bevolking gekozen maar toch ook met beperkingen. Immers, hij of zij is eerder lokaal regeringsleider en dat kan ook een regering zijn die na coalitie-onderhandelingen tot stand komt. De verkiezingen in 2012 in Schilde illustreren dit. De eerdergenoemde zittende burgemeester, Yolande Avondroodt (VLD), leider van een lokale coalitie met de christendemocraten, nam het op tegen de toen (en nu) rijzende sterren van de nationaal Vlaams conservatieve N-VA, de Nieuw Vlaamse Alliantie.

De lokale lijstaanvoerder Dirk Bauwens won een gelijk aantal zetels als de open VLD. In de onderhandelingen na de verkiezingen wisselden vlak voor het einde de christendemocraten (CDNV) van partner. Zuur voor de liberalen die sindsdien hun wonden likken en vanuit de oppositie het beleid trachten te beïnvloeden. Overigens met de afgetreden liberale burgemeester als leider van die oppositie. Geheel anders dus dan de situatie in Nederland waar burgemeesters worden benoemd los van de collegesamenstelling, laat staan -vorming. Weliswaar op voordracht van de democratisch gekozen gemeenteraad, maar zonder kiezersmandaat.

Persoonlijk vind ik het huidige Nederlandse stelsel van de benoemde burgemeester een goed stelsel, zeker met de sterk toegenomen formele en informele rollen, van burgermoeder/vader tot sheriff en hoeder der mores. Ik ben ook geen voorstander van het Amerikaanse systeem van de gekozen sheriff. Als je het anders wilt doen, en het debat daarover is de moeite van het voeren waard, zou je denk ik eerder en consequenter naar het Belgische systeem moeten dan naar een halfbakken en daarom half geslaagd experiment met een direct door de bevolking gekozen burgemeester in het huidige stelsel. Dat gaat niet werken en betekent het slechtste van twee werelden.

Het Belgische systeem is echter ook niet volmaakt. Wie is nu bij een gelijk aantal zetels de geoormerkte lokale regeringsleider? Is de rekrutering van burgemeesters in België optimaal nu het vak daar in sterke mate is verpolitiekt?

Deze en andere vragen kwamen aan bod bij een geslaagde debatavond in Schilde over dit thema en andere (3D-)onderwerpen in een gemeenschapsruimte van een zorginstelling in Schilde. Daarbij ook wethouder Inge Zweerts de Jong (Passie voor Wassenaar/PvdA) en schepen Kathleen Krekels (N-VA), beiden belast met onder meer zorg. Die locatie was al interessant: op het terrein van zorg kunnen wij zeer wel van onze zuiderburen leren, bijvoorbeeld hoe een instelling voor jongeren die niet meer thuis kunnen of willen wonen maatschappelijk vorm krijgt.

Kroeg en kerk
En natuurlijk zijn er de andere verschillen die het bestuurlijke vak zo aardig verschillend inkleuren. De begrotingsbehandeling die deels in het café plaatsvindt. Sowieso zijn kroeg en misschien ook nog wel kerk daar belangrijker dan hier. Interessant ook dat Schilde zelf uitvloeisel is van een geslaagde fusie van ‘s Gravenwezel en Schilde als nabije kernen, decennia terug, terwijl een debat over verdere opschaling nauwelijks wordt gevoerd. De regio’s spelen ook nog een rol.

En last but not least zijn het liberalere klimaat en regelgeving ter zake van ruimtelijke ordening in België goed voor menige gefronste wenkbrauw aan Hollandse kant. Maar is die Vlaamse ruimtelijke ordening nu wel zo compleet lelijk of zouden we wat van het liberalisme over de grens kunnen leren waar het gaat om lengte en complexiteit van procedures en hindermachten?

Ik ben benieuwd naar reacties van collegae. Met name van de velen die zelf ervaring hebben met wat twee eeuwen terug nog zo fraai de Zuidelijke Nederlanden heette. Is de landsgrens nog steeds een ferme scheidslijn of worden we aan beide kanten wat poreuzer? Ik zou het hopen, Albert Heijn en Delhaize gingen ons voor.

Jan Hoekma is burgemeester van Wassenaar