Lessen van de Zeeuwse kazerne-affaire

Het is soms lastig om fouten toe te geven. Ook op overheidsniveau. Dat zorgde ervoor dat de komst van de marinierskazerne naar Vlissingen, die een boost had moeten zijn voor de werkgelegenheid en leefbaarheid van Zeeland, eindigde in een sof.  Hoe kijken de betrokkenen erop terug?

Lastig  

Er was een gebrek aan openheid en eerlijkheid. ‘Ook op rijksniveau zit je soms in zo’n modus dat je het goed wilt doen en concrete oplossingen wilt als er een probleem is’, zegt de Zeeuwse commissaris van de koning Han Polman. ‘Als er dan iets slecht loopt, als er een dilemma is, kan het lastig zijn om dat te vertellen. De werkelijkheid komt dan pas naar buiten wanneer de oplossing klaar is.’ Eerlijk zijn en op tijd fouten toegeven dus.

Eerlijk 

Het rijk moet eerlijk zijn over het gebrek aan lokale kennis. ‘Zeeland heeft sterke, maar ook zwakke punten’, gaat Polman verder. ‘Niet alleen wat betreft de inhoud, maar ook bestuurlijk. Je moet heel goed kijken waar de kracht zit en waar je rekening mee moet houden.’ Het rijk schiet hierin tekort. Soms is er onvoldoende belangstelling.

 
Minder rendabel

Het is een bekend probleem, erkent staatssecretaris Raymond Knops (Binnenlandse Zaken, CDA). ‘Ik moet eerlijk zeggen dat ik het vaak heb gezien. In de afgelopen vier jaar, maar ook daarvoor, ben ik veel bezig geweest met grensoverschrijdende samenwerking. Heel vaak zag ik dat in Den Haag het beleid werd bedacht en dat er niet automatisch werd nagedacht over de regio. Heel simpel gezegd zit dat hem in de rekenmethodieken: wat in de regio gebeurt is eigenlijk altijd minder rendabel en komt lager op lijstjes te staan. Het zijn telkens prikkels met dezelfde uitkomst.’

Compensatie
Iemand die de rijksoverheid met haar neus op de lokale feiten drukte, was speciaal adviseur Bernard Wientjes die de boel moest lijmen. Naar aanleiding van Wientjes’ advies over compensatie (in het rapport ‘Wind in de zeilen’) wordt er 650 miljoen euro in de regio gestoken, komt er een groot justitieel complex naar Zeeland, krijgt Vlissingen een Delta Kenniscentrum en komt er een snellere treinverbinding tussen Zeeland en Noord-Brabant en de Randstad.

Vertrouwen  

Mooi, maar het zou mooier zijn als zulke incidenten in de toekomst zouden kunnen worden voorkomen. Zeker omdat, zoals de staatssecretaris opmerkt, dergelijke samenwerking nog veel vaker zal gebeuren. Bijvoorbeeld bij de energietransitie, het woningtekort, de klimaatuitdagingen en de kansenongelijkheid in Nederland. ‘Allemaal grote zaken en daarom hebben het rijk en de regio elkaar meer dan ooit nodig. Daar moet je afspraken over maken en dat kan alleen maar met vertrouwen.’

Lokale kennis 

Dat zijn alvast enkele lessen: lokale kennis, op tijd fouten erkennen en zorgen voor vertrouwen. Een centraal aanspreekpunt is belangrijk voor dat vertrouwen. ‘Er is toch verkokering door de verdeling in ministeries’, zegt Knops. ‘Maar je kunt het niet door een rietje bekijken. Door de coördinerende bevoegdheid bij één bewindspersoon te plaatsen, hebben we kunnen voorkomen dat Zeeland al die torens af moet lopen.’

Samenhangende oplossing  

‘Wind in de zeilen’ heeft volgens Knops en Polman die verkokering doorbroken. Het hele kabinet nam de verantwoordelijkheid voor een samenhangende oplossing, maar er was één coördinerend bewindspersoon aangesteld die het aanspreekpunt was voor het kabinet én de regio. Hiermee onderschrijven ze het advies van de ROB om in het nieuwe regeerakkoord de grote opgaven duidelijk aan te wijzen en daar één minister verantwoordelijk voor te maken.

Betrokken 

Een belangrijke les van deze affaire is volgens Polman dat die lokale kennis niet mogelijk is zonder dat de overheden in de regio nauw bij het proces betrokken blijven. ‘Ze moeten aan tafel zitten en geïnformeerd blijven. Zo zorg je dat de volksvertegenwoordigers meedoen.’

Goed pakket
En de imagoschade? Dat was begin 2020 volgens de Vlissingse burgemeester Bas van den Tillaar ‘onbetaalbaar’. Is dat nu allemaal weer goed? ‘Dat is de kort door de bocht’, zegt hij. ‘Het pakket moet nog gerealiseerd worden. Maar het is een goed pakket. Er wordt een fors bedrag geïnvesteerd en het leidt tot veel banen in de regio.’

Vaker gebruiken 

‘Toentertijd gaf ik aan dat het niet zo makkelijk rechtgezet zou kunnen worden. Ik merk echter wel dat het traject als een voorbeeld wordt gezien voor de samenwerking tussen rijk en regio. Terecht. De werkwijze haakt aan op de kenmerken van de regio, er was een aanspreekpunt in Wientjes, een coördinerend bewindspersoon in Knops, en het ging over de grenzen van ministeries en departementen heen. Het is een aanpak om vaker te gebruiken.’