Voorstel burgemeestersverkiezing ‘onwettig’

‘Stuitende onjuistheden en flinterdunne argumenten’ staan er in de brief die Niesco Dubbelboer namens de beweging Meer Democratie naar de Haagse gemeenteraad stuurde. Dat vindt John Bijl, directeur van het Periklesinstituut dat onder meer gemeenteraden begeleidt en raadsfracties traint.

'Haaks op intentie Gemeentewet'
Nadat burgemeester Gert-Jan Kats van de gemeente Veenendaal op Twitter over de eerste zin van het artikel over de open brief van Meer Democratie had opgemerkt dat de burgemeester niet het hoogste politieke ambt is, ‘het is geen politiek ambt’ zei de politiek ambtsdrager zelfs, sprak Bijl over een brief vol ‘stuitende onjuistheden’ en ‘flinterdunne argumenten’. ‘Het voorstel is zelfs onwettig’, vult Bijl telefonisch aan. ‘Je bent eigenlijk verplicht om je bekend te maken als je burgemeester wilt worden. Het mag van de Gemeentewet onbekend blijven. Ik krijg daar een ongemakkelijk gevoel bij. Je maakt geen kans als je niet aan het referendum meedoet. Dat staat haaks op de intentie van de Gemeentewet.’

Vermanend toespreken
Ook onwettig noemt Bijl het verzoek aan de raad om mee te werken aan de openbare bekendmaking van de namen. ‘De raad moet een referendum organiseren. Je vraagt de raad dus om mee te doen aan iets onwettigs. Dat druist in tegen alles wat de wetgever heeft bedoeld.’ In de brief noemt Meer Democratie inderdaad sommige voorwaarden essentieel om het plan te laten slagen. Dubbelboer schrijft ook dat de aanbeveling van de gemeenteraad de laatste jaren vrijwel altijd door de minister van BZK wordt overgenomen. Bijl stelt dat het door de beweging geopperde proces ertoe zou kunnen leiden dat de minister juist anders beslist. ‘Ik kan me voorstellen dat de commissaris van de Koning van Zuid-Holland de raad vermanend zou toespreken en de minister zou adviseren om de aanbeveling niet te volgen vanwege onwettigheid.’

Grondwetswijziging niet om gekozen burgemeester
En dan moet Bijl nog iets van het hart. ‘Dubbelboer schrijft dat de grondwet is aangepast om de gekozen burgemeester mogelijk te maken. Dat is niet waar. De grondwet is aangepast om de kroonbenoeming eruit te laten, maar die staat nog wel in de Gemeentewet. Die kun je niet negeren.’ Dubbelboer stelt terecht dat de burgemeester door de Kroon wordt benoemd. ‘Maar de grondwet is niet aangepast om de gekozen burgemeester mogelijk te maken. De Eerste Kamer vindt dat we naar verschillende manieren moeten kijken hoe om te gaan met de burgemeestersbenoeming. Als destijds de indieners hadden gezegd dat ze de gekozen burgemeester mogelijk willen maken, dan had het voorstel het niet gehaald in de Eerste Kamer. D66-senator Hans Engels zei destijds: het debat over hoe we omgaan met de rol van de burgemeester moet wat ons betreft nog beginnen.’

Burger meer betrekken bij raad
Verder vindt Bijl het plan ook onwenselijk. Hij is het ermee eens dat burgers meer betrokken moeten worden bij het gemeentebestuur. ‘Maar dit is niet de manier. De invloed van de burgemeester op de dagelijkse politieke besluitvorming is bitter weinig. De raad neemt besluiten. De burger naar de post geleiden die minder invloed op het gemeentebestuur heeft, is niet de manier om ze erbij te betrekken. Als je dat wilt, zou je ze meer inbreng in de raad moeten geven.’ Dubbelboer schrijft dat het ‘past bij de aspiraties van moderne burgers’ om meer zeggenschap te hebben over de burgemeester. ‘Maar het past juist bij hun aspiraties om bij besluitvorming betrokken te zijn.’

Botsing tussen burgemeeter en raad
Besluiten van de burgemeester zijn onderhevig aan controle achteraf. ‘Hij handelt bij crises en sluit drugspanden. Die beslissingen moet je niet via een referendum regelen, maar via wetgeving. Als een burgemeester wel op deze manier zou worden gekozen, dan volgt mogelijk een botsing met de raad over wie het grootste kiezersmandaat heeft. Bijl wijst op de Verenigde Staten, waar regelmatig een ‘lock down’ plaatsvindt na zo’n meningsverschil. In Japan zijn er clashes, als de burgemeester zijn zin teveel doordrukt en in België klaagt de oppositie nog meer dan hier steen en been, omdat ze te weinig aan bod komen. ‘De burgemeester trekt daar de machtskaart.’

Den Haag heeft 'rust' nodig
Het vernuftige aan de Nederlandse democratie is dat de macht bij de volksvertegenwoordiging ligt, doceert Bijl. ‘In Den Haag zijn dat 45 raadsleden. Die kunnen nooit een machtsblok an sich vormen. De democratie functioneert beter op inhoud dan op macht. Den Haag heeft nu juist rust nodig in het gemeentebestuur. Zo’n virtuele machtsstrijd over het hoogste kiezersmandaat is precies wat Den Haag niet nodig heeft.’