Weer kritiek op het huisbezoek

Sinds enkele jaren wordt er in een toenemend aantal steden, door zowel gemeenten, corporaties als welzijnsorganisaties volop geëxperimenteerd met ‘huisbezoeken’. Hierbij gaan dienstverlenende instanties langs bij bewoners, in plaats van andersom. De overheid die ingrijpt achter de voordeur is de dagelijkse realiteit.

Rotterdam loopt vanaf het begin voorop in deze ontwikkeling. Al in 2001 vonden de eerste huisbezoeken van interventieteams plaats. Deze teams bestaan uit ambtenaren van de (vreemdelingen) politie, de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de deelgemeente en van Woningtoezicht.

Deze combinatie van handhaving én zorg was destijds nieuw. Inmiddels krijgt een op de elf huishoudens in de Maasstad huisbezoek van de interventieteams - in totaal meer dan twintigduizend bezoeken per jaar. En het zijn al lang niet alleen de Leefbaren meer, die voorstanders van de huisbezoeken en andere vormen van ‘bemoeizorg’ zijn.

Brede steun

In Rotterdam en in steeds meer andere gemeenten krijgt de aanpak brede politieke steun. Zowel links als rechts staan pal achter een grotere rol van de staat achter de voordeur. Dat bleek vorige week op de door de PvdA Rotterdam georganiseerde conferentie ‘Erop Af!’ Fractievoorzitter Peter van Heemst zei in zijn openingswoord dat de huisbezoeken de fase van pionieren en proeftuin voorbij zijn en dat ze een vaste plek moeten krijgen in het gemeentelijke beleid.

‘De Partij van de Arbeid zal zich daar in de komende gemeenteraadsverkiezingen voor inzetten. Omdat de resultaten goed zijn én omdat uit onderzoeken blijkt dat ongeveer tien procent van de Rotterdammers blijvend steun nodig heeft om een fatsoenlijk leven te kunnen leiden. Zij ervaren die hulp niet als een inbreuk op hun privacy, maar als een grote opluchting.’ Dat betekent niet dat de huisbezoeken klakkeloos kunnen worden uitgevoerd. ‘Integendeel, de PvdA wil lessen trekken uit de praktijk van de frontlijnaanpak. Het is tijd om de ervaringen eens goed tegen het licht te houden. Vandaar deze conferentie’, aldus Van Heemst.

Respect

Pieter Tops, lid van het College van Bestuur van de Politieacademie en hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg, is een kritisch voorstander van ingrijpen achter de voordeur. ‘Het is een van de belangrijkste sociale innovaties van de laatste tien jaar en bij uitstek een instrument om de sociale onderklasse te emanciperen. Het past daarom bijzonder goed bij de historische opdracht van de sociaal-democratie.’

Maar Tops waarschuwt voor het hypen van huisbezoeken. ‘We moeten er niet in doorschieten. Ondoordacht ingezet mist de aanpak haar doel. Huisbezoeken zijn geen wonderolie en ze hebben alleen maar nut als ze worden uitgevoerd door professionals. Aan hulpverleners die als een olifant door de porseleinkast gaan, heeft niemand iets. Verkeerd uitgevoerde huisbezoeken maken meer kapot dan je lief is.’

Tops is niet de enige die kritisch is. Eind vorig jaar noemde de ombudsman van de gemeente Rotterdam, Migiel van Kinderen, de ambtenaren van interventieteams ‘laagopgeleid geboefte’, dat te weinig rekening houdt met de rechten van burgers. Leefbaar Rotterdam eiste zijn ontslag, maar kreeg dat niet voor elkaar. De regerende PvdA hield Van Kinderen de hand boven het hoofd, en steunde en passant wel een motie om de frequentie van de huisbezoeken nog verder op te voeren.

Niet alleen de interventieteams komen in Rotterdam achter de voordeur, ook formulierenteams, medewerkers van de thuiszorg, leerplichtambtenaren en ouderenteams bellen tegenwoordig aan. Wie dit leger van ‘bemoeizorgers’ buiten de deur wil houden, kan bij de Stichting Eropaf een ‘Nee/Nee sticker’ bestellen. In plaats van ongewenst drukwerk en reclame, moet deze sticker al te opdringerige overheidsdienaren buiten de deur houden. Die kritiek komt uit een opmerkelijke hoek: hulpverleners die zelf al jaren ‘achter de voordeur’ komen, trekken nu aan de bel.

‘Het overheidsoptreden krijgt een steeds repressiever karakter’, zegt Marc Räkers van de Stichting Eropaf. Daardoor wordt niet alleen de privacy van mensen te vaak geschonden, maar komt ook de hulpverlening in gevaar. Stichting Eropaf is geen tegenstander van huisbezoeken. ‘Integendeel, daar zijn we juist grote voorstanders van’, zegt Räkers. ‘Het probleem is dat we zijn doorgeschoten. Drang is prima, maar het wordt meer en meer dwang.’

Protocol

De Rotterdamse gemeenteraad heeft eind 2007 een protocol voor de huisbezoeken van de interventieteams aangenomen. Dat protocol is eind vorig jaar ingevoerd en wordt nu actief gebruikt bij de huisbezoeken. Sinds januari van dit jaar wordt er in kleinere teams - niet meer dan drie personen - gewerkt en mogen niet overheidsdiensten niet meer standaard mee naar binnen. Binnenkort is er een speciale folder beschikbaar die interventieteams bij huisbezoeken kunnen gebruiken, en er komt een checklist voor de huisbezoeken met veel aandacht voor privacyaspecten. Volgens stichting Eropaf is het de hoogste tijd voor een serieus politiek debat over de grenzen van overheidsingrijpen.