Vorm van beschaving

Tuurlijk, ik wist wel van loopgraven, chloorgas-aanvallen en honderdduizenden doden. In en om de omgeving van Ieper stond na vier jaar strijd geen steen meer op de andere: dorpen en steden waren veranderd in rokende puinhopen. Maar wat me het diepst raakt, zijn de bewegende beelden in het In Flanders Museum in Ieper van vluchtende mensen. Met handkarren, hondenkarren, door ossen getrokken platte wagens en verder alles wat wielen had, zochten honderden, duizenden bepakte en bezakte mannen, vrouwen en kinderen een veilig heenkomen over de grens. Af en toe vangt de camera de blik van een vluchtende moeder met in haar ene hand een tas en in de andere een kind. Die donkere ogen kijken dwars door de lens heen en brengen de oorlog van honderd jaar geleden opeens heel dichtbij. Die vluchtelinge van het oorlogsgeweld van toen, wordt opeens je oma met jou aan het handje. Wat moet ze achterlaten? Wat gaat er door haar heen? Waar gaat de reis naar toe? Op zeker is dat maar één ding: weg van het geweld en een wisse dood.

Gelukkig voor de meeste ontheemde Belgen gaan de buurgrenzen open en vinden ze een veilig heenkomen in Engeland, Frankrijk en Nederland. In ons land strijken ze met name neer in Zeeland, Brabant en Limburg. Veel mensen nemen een vluchteling in huis. En ja, er is ook gemor over profiteurs die zich onder de vluchtelingen zouden bevinden. En dat ons landje van zes miljoen inwoners de stroom onmogelijk aan kan. Het is koningin Wilhelmina die partij kiest. In de troonrede spreekt zij uit dat alle vluchtelingen met open armen zullen worden ontvangen. Liefst één miljoen Belgen krijgen in 1914 uiteindelijk onvoorwaardelijke toelating. Dat zijn nauwelijks voor te stellen hoeveelheden, te vermenigvuldigen met dubbel zo veel ellende en persoonlijk drama. Het is zoveel dat het je niet raakt. Het is die ene blik die de verre oorlog dichtbij brengt. Opeens is gister vandaag. En is de vluchteling van gister die van vandaag.