Staking helpt bonden erbovenop

Heuts sprak zes stakers, vier werkgevers, drie wetenschappers, twee (ex-) politici en een vakbondsbestuurder. Onder hen bekende namen als Jetta Kleinsma, Herman Wijff els en Marcel van Dam.

Niemand kan de staking ontgaan zijn: vooral op Schiphol en de grote treinstations was het wekenlang één grote puinzooi. Anders dan verwacht, leidde dat tot sympathie onder de bevolking: ‘Tjonge, wat maken wij er samen een troep van. We kunnen niet zonder jullie schoonmakers. Dus hebben jullie recht op goede of betere arbeidsvoorwaarden.’ En die kwamen er, al was het nog mondjesmaat.

In zestien toonaarden wordt eigenlijk maar één lied gezongen: schoonmakers - en in hun kielzog andere laaggewaardeerde beroepsgroepen als glazenwassers, cateraars en beveiligers - verdienen behalve beter loon, betere arbeidsomstandigheden en betere werktijden bovenal meer respect. Het bijzondere van deze staking was dat ze van onderop is begonnen en een kleurtje had: de etnische diversiteit onder schoonmaakpersoneel is groot.

De oorzaak van de staking was duidelijk. Sinds de jaren 80 werd bedrijfsvreemd werk steeds meer uitbesteed. Opdrachtgevers zoals NS en Schiphol, onderhandelden nadien steeds scherper met (schoonmaak)werkgevers: nog meer werk voor nog minder geld. Omdat loonkosten de grootste post zijn, werden werknemers steeds meer de dupe. Gevolg: een enorme demotivatie bij het putje van de arbeidsmarkt.

Het boeiendst in Tegenmacht is de rol van de vakbeweging, in dit geval FNV Bondgenoten. Met name de Tilburgse socioloog en politicoloog Merijn Oudenampsen laat glashelder zien hoe de vakbeweging de echte belangenbehartiging voor de onderkant van de samenleving de afgelopen 30 jaar uit handen heeft laten vallen. Sinds Herman Bodes ‘Willen we naar de Dam, dan gáán we naar de Dam’ in 1980 is de vakbeweging verworden tot het vleesgeworden poldermodel.

Pas in 2004, als werkgevers dreigen de algemeenverbindendverklaring van cao’s te laten vallen wegens een steeds (sneller) dalende organisatiegraad, schrikt de vakbeweging wakker. Pas 3 jaar later pakt Bondgenoten de situatie bij de schoonmakers aan om zich weer eens onder de eigen achterban te begeven en naar de leden te luisteren. Met de staking, nog weer 3 jaar later, als gevolg.

Scherp gesteld is de actie van de schoonmakers niet alleen te zien als een staking tegen werkgevers, maar ook tegen de lamlendigheid van de eigen belangenbehartigers, de vakbeweging. En dat werkte. Er is nieuw elan bij de vakbeweging ontstaan. Hoofdbestuurder Anja Jongbloed van Bondgenoten steekt de hand in eigen boezem: ‘Door vergaande uitbesteding van werk, zijn veel werknemers onzichtbaar geworden. Ook voor ons, aanvankelijk.’ Maar er gloort hoop: ‘De schoonmakers hebben ons geholpen richting te geven aan vernieuwing van het vakbondswerk.’

Pien Heuts: Tegenmacht, FNV Pers, Amsterdam, 2011, ISBN 9789 074736428, 224 pagina’s, € 17,95

Maurits Schmidt is journalist