Statiegeld: inkomen voor de bijstand?

Auteur: mr. Juul Jeurissen

Een enthousiaste Bart komt binnen in de spreekkamer. Bart heeft een nieuwe hobby: het verzamelen van blikjes en flessen met statiegeld. Deze levert hij in, zodat hij een extraatje heeft naast zijn bijstandsuitkering. U vraagt zich af: heeft dit gevolgen voor zijn uitkering? Ik denk van wel.

Run op statiegeld

Sinds 1 april 2023 zit ook op blikjes statiegeld. Hierdoor is een ware run op blikjes en flessen ontstaan. De laatste maanden is het verzamelen van flessen en blikjes een nieuwe ‘side hustle’. Een leuk extraatje, dat in sommige gevallen best hoog kan oplopen. Zo schrijft het AD dat schoonmakers op stations blikjes en flessen uit de zakken halen. Dit om hun salaris aan te vullen. Maar wat nu als iemand in de bijstand statiegeld verzameld?

Is statiegeld inkomen?

Het structureel verzamelen van blikjes en flesjes voor statiegeld is naar mijn mening arbeid. Het streeft namelijk het doel voorbij van het statiegeld. Structureel gaat verder dan alleen eigen gebruik. Als ook statiegeld ‘van anderen’ wordt ingeleverd, is sprake van inkomen (artikel 32 Participatiewet).

Maar wat is structureel? Ik denk dat dezelfde lijn kan worden aangehouden als bij handel op marktplaats en handel in bitcoins.

Wanneer is sprake van handel?

Volgens vaste rechtspraak is het voor ontvangers van bijstand niet verboden om spullen via internet te verkopen. De opbrengst van incidentele verkoop is geen inkomen. Het af en toe inleveren van flessen voor statiegeld is daarom ook niet te zien als inkomen.

Van handel is volgens vaste rechtspraak sprake bij het structureel uitvoeren van activiteiten daarin. Dit is op geld waardeerbare arbeid waaruit (fictief) inkomen wordt ontvangen.

Om vast te stellen of er sprake is van handel of van incidentele verkoop wordt onder andere gekeken naar:

• de frequentie
• het tijdsbestek
• transacties op de bankafschriften

Hoogte inkomen

Stel uit onderzoek blijkt dat € 10,- per maand wordt verdiend. De kosten van het controleren wegen dan waarschijnlijk niet op tegen het inkomen. Opvallend is dat de vaste rechtspraak niet ingaat op de hoogte van het inkomen. De rechter lijkt hier dus geen waarde aan te hechten. Toch denk ik dat dit in geval van statiegeld wel een rol speelt.

Is het te controleren?

Ik denk nauwelijks. Afgezien van Bart, zullen veel bijstandsgerechtigden waarschijnlijk geen melding maken van het verzamelen van statiegeld.

Het is moeilijk te traceren wie zich hiermee bezighoudt en welke omvang de werkzaamheden hebben. Het is namelijk allemaal anoniem.

Een optie is om sociaal rechercheurs te laten posten bij supermarkten. Dat lijkt mij kostbaar en niet haalbaar. Er is daarom praktisch zeker iets voor te zeggen om de kosten van de handhaving te laten opwegen tegen de mogelijk minder te verstrekken bijstand.

Inleveren van statiegeld is ook niet terug te zien op de bankrekening. Vaak wordt statiegeld contant ontvangen. Het is daarom lastig aan te tonen. Mogelijk is het wel af te leiden uit bankafschriften wanneer de kosten van de boodschappen lager zijn dan gemiddeld/normaal. Maar dit kan natuurlijk ook andere oorzaken hebben. Dit signaal kan wel een aanleiding zijn om in gesprek te gaan.

Vrijlaten vanwege maatschappelijk doel?

Het inleveren van statiegeldproducten kent een maatschappelijk doel. Het moet zorgen voor minder vervuiling. Wordt dit doel niet aan de kant geschoven door het in mindering brengen van de inkomsten op de bijstand? Helaas is dit niet waar. Sterker nog, er zijn steeds meer berichten die het tegenovergestelde beweren. Het zorgt voor extra vervuiling. Bij de zoektocht naar blikjes en flesjes worden hele afvalbakken omgetrokken, waardoor afval op straat komt te liggen. Daarom is dit naar mijn mening geen reden zijn om ‘soepeler’ met deze activiteit om te gaan dan met bijvoorbeeld handel via marktplaats.

Wat zijn de gevolgen voor Bart?

Bart levert meer dan af en toe een blikje in bij de supermarkt. Hij is dagelijks actief bezig met het verzamelen van statiegeldproducten, in mijn ogen dus structureel. Wat moet u nu doen?

Juridische oplossing

Juridisch gezien moet u Bart duidelijk vertellen dat het geld dat hij met zijn nieuwe hobby verdient in mindering wordt gebracht op de bijstand. Hij moet een administratie bijhouden van deze inkomsten. Laat Bart daarom duidelijk weten hoe hij zijn inkomsten moet aantonen. Op deze manier wordt Bart een boete bespaard door schending inlichtingenplicht. Bart kan dit bijvoorbeeld doen door op zijn maandelijkse ROF’je door te geven hoeveel hij heeft opgehaald. Hij kan dit onderbouwen door bijvoorbeeld (foto’s van) emballagebonnen of de kassabonnen toe te voegen.

Praktische oplossing

Praktisch gezien zou ik de afweging maken soepel om te gaan met verdiensten uit statiegeld. Het kost waarschijnlijk meer om dit te controleren, dan dat Bart verdient. Zeker als hij stopt met het melden van inkomen. Dan moet er nog meer tijd (en dus geld) in het onderzoek worden gestoken. Dit wordt anders als het gaat om een hoog bedrag. Wanneer sprake is van een hoog bedrag, is een politieke afweging. De gemeente moet hier dus zelf een standpunt over innemen. Daarnaast geldt voor Bart de arbeidsplicht. Met het inzetten op re-integratie heeft Bart hoogstwaarschijnlijk onvoldoende tijd om structureel statiegeld in te leveren.