Van de kostendelersnorm wordt nauwelijks afgeweken

De beleidsruimte die gemeenten hebben om in schrijnende gevallen af te wijken van de kostendelersnorm wordt maar weinig gebruikt, bevestigt een rondvraag van onderzoeksplatform Argos. Dit ondanks het feit dat de verantwoordelijke bewindspersonen wijzen op deze 'maatwerkoplossing' om bezwaren tegen de regeling te ontkrachten. Het grootste bezwaar is dat de kostendelersnorm dakloosheid onder jongeren kan veroorzaken.

Prikkel
Gemeenten mogen volgens de Participatiewet afwijken van de kostendelersnorm in specifieke gevallen waar dat problemen zoals dakloosheid kan voorkomen. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als volwassen kinderen bij een ouder in huis wonen die een uitkering ontvangt. Vanaf de 21e verjaardag van het kind wordt de ouder, volgens de kostendelersnorm, gekort op de uitkering. Dat is een prikkel die ervoor kan zorgen dat jongeren uit huis worden gezet en het risico lopen dakloos te worden.

Voldoende mogelijkheden
Zorgen over dit effect van de kostendelersnorm werden begin juni nog door toenmalig staatssecretaris Van Ark (Sociale Zaken en Werkgelegenheid ,VVD) van de hand gewezen met een verwijzing naar de maatwerkoplossing. 'Voor wat betreft kwetsbare groepen biedt de Participatiewet gemeenten voldoende mogelijkheden om in een individueel geval maatwerk toe te passen', schreef ze. 'Zo hebben gemeenten de mogelijkheid om de kostendelersnorm niet toe te passen voor personen van 21 jaar en ouder die tijdelijk inwonen bij een bijstandsgerechtigde. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om mensen in een crisissituatie, daklozen of mensen die dakloos dreigen te raken.' Ook staatssecretaris Blokhuis (Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ChristenUnie), verantwoordelijk voor de aanpak van dakloosheid, wijst op de mogelijkheid tot maatwerk.

‘Zelden’
Het probleem is dat die maatwerkoplossing in de praktijk maar weinig wordt ingezet, merkte Utrechts D66-raadslid Anne-Marijke Podt op in Binnenlands Bestuur. Haar gemeente maakte in een jaar bijvoorbeeld slechts tien keer gebruik van de mogelijkheid. SP-Kamerlid Jasper van Dijk noemt de maatwerkoplossing daarom een 'wassen neus'. In de Kamervragen die hij onlangs stelde, voegde hij raadsvragen uit een aantal gemeenten bij waaruit blijkt dat maatwerk ook daar, net als in Utrecht, nauwelijks wordt gebruikt. In Den Haag komt het 'zelden' voor, in Leiden minder dan tien keer per jaar, en in Arnhem zo'n tien tot twintig keer per jaar.

‘Wel eens’
Een rondvraag van Argos, een onderzoeksjournalistiek radioprogramma, bevestigt dat beeld. In Nijmegen wordt maatwerk 'wel eens' toegepast. In Eindhoven gebeurt het jaarlijks voor 'zo'n tiental situaties' en in Almere 'circa twintig keer'. In die twee laatse gemeenten zijn respectievelijk rond de zeshonderd en achthonderd huishoudens die een uitkering volgens de kostendelersnorm ontvangen. De gemeente Amsterdam wijkt naar schatting zo'n 150 tot 200 keer per jaar af van de regel. Daar staat tegenover dat de hoofdstad meer dan vijfduizend huishoudens telt met een uitkering volgens de kostendelersnorm – velen malen meer dus dan bijvoorbeeld Almere of Eindhoven.

Verantwoordelijkheid
Rotterdams online magazine Vers Beton, dat samen met Argos en videoplatform OPEN Rotterdam onderzoek doet naar dakloosheid onder jongeren, meldt dat het toepassen van maatwerk volgens de gemeente Rotterdam veel verantwoordelijkheid van ambtenaren vraagt. Bovendien vreest de gemeente voor willekeur. Ook de gemeente Utrecht vindt de beleidsvrijheid rond de regel maar 'zeer beperkt'. Volgens de gemeente Den Haag schiet de maatwerkoplossing tekort 'als effectief instrument om uitkeringsgerechtigden aan te moedigen tot het in huis opnemen van een in nood verkerende medeburger'.

Lobby
Naast raadslid Podt en Kamerlid Van Dijk, vakbond FNV, De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, verschillende ombudsmannen en het Leger des Heils, maken ook de verantwoordelijk wethouders van de G4 zich zorgen over het verband tussen de kostendelersnorm en jongerendakloosheid. Wethouder Moti (werk en inkomen, PvdA) van Rotterdam zei tegen Vers Beton dat hij gaat lobbyen bij het rijk om de minimale leeftijd van de kostendelersnorm van 21 naar 27 te verhogen.

Onderzoek
Kamerlid Van Dijk heeft op zijn vragen aan staatssecretaris Van Ark, die inmiddels is opgevolgd door Bas van 't Wout, nog geen antwoord gehad. Wel heeft het kabinet een onderzoek ingesteld naar de effecten van de kostendelersnorm op huisvesting. De resultaten daarvan worden 'rond de zomer' van dit jaar verwacht.