Maatwerkoplossing is een 'wassen neus’

Het 'maatwerk' dat gemeenten kunnen leveren bij het wel of niet toepassen van de kostendelersnorm is geen oplossing voor de problemen die de regel veroorzaakt, vindt SP-Kamerlid Jasper van Dijk. Het blijkt dat de mogelijkheid om af te wijken van de kostendelersnorm door gemeenten in de praktijk bijna nooit wordt gebruikt.

Sporadisch
'De staatssecretaris geeft steeds aan: gemeenten kunnen maatwerk leveren. Maar bij gemeenten komt daar niks van terecht. We worden steeds met een kluitje in het riet gestuurd', aldus Jasper van Dijk, Tweede Kamerlid voor de SP. Hij stelde onlangs vragen aan Tamara van Ark, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Zij moet verklaren waarom maatwerk slechts 'sporadisch' wordt ingezet. Ook vraagt Van Dijk haar te erkennen dat de maatwerkoplossing als antwoord op de problemen die worden veroorzaakt door de kostendelersnorm, waaronder dakloosheid, een 'wassen neus' is.

Schrijnend
De kostendelersnorm bepaalt dat een bijstandsuitkering lager wordt naar mate er meer mensen in een huishouden wonen. Dat levert voor bijstandsontvangers een negatieve prikkel op die het moeilijker maakt om een huis te delen. Dat kan leiden tot dakloosheid, bijvoorbeeld wanneer ouders noodgedwongen hun volwassen kinderen uit huis moeten sturen. In dat soort schrijnende situaties biedt de Participatiewet gemeenten de ruimte om tijdelijk af te wijken van de kostendelersnorm.

Zelden
Maar uit bijlagen bij de schriftelijke vragen van Van Dijk blijkt dat die ruimte nauwelijks wordt benut door gemeenten. In onder andere Arnhem, Den Haag en Leiden zijn raadsvragen gesteld waaruit blijkt dat gemeenten geen volledig zicht hebben op hoe vaak de maatwerkoplossing wordt toegepast. Maar de gemeente Den Haag meldt wel dat het 'zelden' gebeurt, de gemeente Arnhem schat in dat de oplossing zo'n tien tot twintig keer per jaar wordt ingezet en volgens de gemeente Leiden komt het minder dan tien keer per jaar voor.

Wervend
Volgens de gemeente Den Haag komt dat omdat de tijdelijke ontheffing van de kostendelersnorm tekortschiet als effectief instrument om uitkeringsgerechtigden aan te moedigen om iemand in huis te nemen die in nood verkeert. Door de tijdelijkheid van de maatregel weten mensen niet precies waar ze aan toe zijn. 'Een meer wervende regeling is nodig', vindt het Haagse college. ‘Een regeling die de hoofdbewoner, naast ondersteuning van de gemeente, ook enig financieel voordeel oplevert. Dat brengt weliswaar extra uitgaven met zich mee, maar valt afgezet tegen de enorme kosten van maatschappelijke opvang en/of zorg goed te verantwoorden’, schrijft het college verder.

Beleidsvrijheid
Onlangs vertelde Utrechts gemeenteraadslid Anne-Marijke Podt (D66) in Binnenlands Bestuur dat ook in haar gemeente de uitzondering op de kostendelersnorm in een jaar slechts tien keer is ingezet. De beleidsvrijheid binnen de Participatiewet om soepel met de kostendelersnorm om te gaan is dan ook 'zeer beperkt', verklaarde het college. Volgens Podt zou de gemeente moeten identificeren welke jongeren een hoog risico lopen om in de problemen te komen, en die op voorhand al benaderen. In plaats van naar individuele gevallen, zou de gemeente meer naar groepen jongeren moeten kijken, vindt Podt. Als het aan kamerlid Van Dijk ligt, wordt de hele kostendelersnorm afgeschaft.

Treitermaatregelen
Een aantal partijen, zoals de FNV, De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, verschillende ombudsmannen en het Leger des Heils, hebben het verband tussen de kostendelersnorm en dakloosheid al aangekaart. Ook kamerlid Jasper van Dijk is ervan overtuigd dat de kostendelersnorm voor dakloosheid zorgt: 'We horen verhalen van families die kinderen uit huis zetten. Al die regels zijn eigenlijk treitermaatregelen. Het is te gek voor woorden.'

Onderzoek
Maar hoe dat verband precies in elkaar steekt en hoe groot het effect op dakloosheid is, moet nog worden onderzocht. Daarom heeft Van Dijk eind vorig jaar een motie ingediend waarin het kabinet wordt opgedragen onderzoek te doen naar de effecten van de kostendelersnorm op huisvesting. De motie werd aangenomen en het onderzoek zal, volgens de huidige afspraken, 'rond de zomer' met de Tweede Kamer gedeeld worden.