Kwart ouderen redt het niet zonder hulp

De beleidsaannames van het kabinet waarop de hervormingen in de (langdurige) zorg zijn gebaseerd, stroken niet met de realiteit, zo blijkt uit onderzoek van het Nivel. Zo zijn ouderen niet allemaal in staat eigen regie over het leven te nemen en willen ze niet allemaal zelfredzaam zijn. Een kwart van de ouderen heeft extra hulp nodig. Gemeenten moeten daar met hun sociale wijkteams op inspelen.

Toekomstige ouderen

Dat stelt het Nivel in zijn rapport Ouderen van de toekomst; een overzichtsstudie waarin de wensen en mogelijkheden voor wonen, welzijn en zorg van ouderen en toekomstige ouderen centraal staan. Het rapport, dat op verzoek van het ministerie van VWS is gemaakt, is recent naar de Tweede Kamer gestuurd.

Eigen regie

Bij zowel de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015) als de Wet langdurige zorg (de ‘kern-Awbz’) ligt sterk de nadruk op eigen regie en zelfredzaamheid. Het kabinet stelt dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig willen wonen en dat ze meer kunnen en willen betalen voor ondersteuning en zorg. Daarnaast gaat het kabinet er bij zijn hervormingsplannen vanuit dat mantelzorg en vrijwilligerswerk professionele zorg grotendeels kunnen vervangen en dat de inzet van technologie helpt om ouderen langer zelfstandig te laten wonen. Dat gaat voor lang niet iedereen op, concludeert het Nivel in zijn overzichtsstudie.

Zorgwensende ouderen

De onderzoekers onderscheiden vier typen ouderen, waarbij alleen de zogeheten ‘pro-actieve ouderen’ lijken te voldoen aan het ideaalplaatje van het kabinet. Het gaat om 46 procent van de toekomstige ouderen dat zegt zijn zaken graag zelf te willen en kunnen regelen. De ‘zorgwensende ouderen’ (28 procent) stellen weliswaar dat zij zelf kunnen beslissen over hun leven, maar vinden zelfredzaamheid niet erg belangrijk. Ze hebben geld en zijn nog goed gezond, maar verwachten dat anderen hen ondersteunen zodra ze hulp nodig hebben.

Geen eigen kracht

Een op de vier ouderen ervaart echter weinig regie over hun leven. Het zal hen niet lukken om op eigen kracht zo lang mogelijk zelfredzaam te blijven, concluderen de onderzoekers van het Nivel. Het gaat om de ‘afwachtende ouderen’ (10 procent) en de ‘machteloze ouderen´ (16 procent). De afwachtende ouderen zitten er financieel niet warmpjes bij en hebben − in tegenstelling tot de twee eerder genoemde groepen − een beperkter sociaal netwerk. Ze hechten weinig belang aan zelfstandigheid en accepteren makkelijk hulp. Ook de machteloze ouderen hebben weinig geld. Zij willen weliswaar zo lang mogelijk zelfstandig blijven, maar kunnen dat niet zonder professionele ondersteuning.

Domotica

De wensen van ouderen als ze straks meer zorg en ondersteuning nodig hebben, lopen nogal uiteen. Er zijn ouderen die thuis willen blijven wonen en hun woning dan gaan aanpassen, maar ook ouderen die – als het eenmaal zover is - liever verhuizen. Ouderen die goed met ict overweg kunnen, zien de inzet van domotica en ict wel zitten, zeker als ze daardoor langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Degenen die niet met computers overweg kunnen, verwachten weinig van nieuwe ict-technieken.

Eigen spaargeld

Veel ouderen geven aan te weinig geld te hebben voor woningaanpassingen en het uit eigen zak betalen van extra professionele hulp. Volgens de onderzoekers gaat het hierbij juist om ouderen met de grootste zorgbehoefte. Tweederde van de (toekomstige) ouderen vindt dat zorg en ondersteuning gedeeltelijk door hen zelf betaald moet worden. Slechts één op de tien ouderen is bereid om in de toekomst daarvoor het eigen spaargeld te gebruiken, zo blijkt uit het onderzoek. Het gaat dan vooral om de beter bemiddelden.

Mantelzorg niet altijd gewenst

Lang niet alle ouderen hebben sociale contacten of mantelzorgers waarop een beroep kan worden gedaan. Als ze dat wel hebben, is niet altijd gezegd dat de ouderen daar een beroep op willen doen. Zeker als er meer zorg nodig is en de beperkingen in ernst toenemen, willen de ouderen liever professionele zorg. Huishoudelijke hulp en persoonlijke verzorging willen ouderen wel van een mantelzorger ontvangen, maar dan het liefst van hun partner, zo blijkt verder uit het onderzoek.

Sociale wijkteams

Gemeenten moeten ervoor zorgen dat de sociale wijkteams toegang tot professionele ondersteuning en zorg regelen voor die ouderen die geen sociaal netwerk of geld hebben om op terug te vallen, stelt het Nivel in zijn aanbevelingen. Daarnaast moet worden geïnvesteerd in gebruiksvriendelijke technologie (domotica en ict). Woningcorporaties moeten investeren in kleinschalige woonvoorzieningen of gelijkvloerse woningen die kunnen worden aangepast. Gemeenten en de landelijke overheid moeten soepeler randvoorwaarden scheppen, waarvoor het voor ouderen makkelijker wordt gemaakt om in de buurt van naaste familie te gaan wonen of woningaanpassingen te realiseren als zelfredzaamheid en mobiliteit afnemen.