Gemeenten: geen extra Polencontrole

Gemeenten doen naar aanleiding van de onthullingen van Nieuwsuur geen aanvullend onderzoek of Polen frauderen met bijstandsuitkeringen. Sterker: ze mogen dat helemaal niet.

Discriminerend volgens centrale raad van beroep

Duizenden Polen leidden sinds 2012 via malafide tussenpersonen het UWV om de tuin. Ze ontvingen onterecht ww-uitkeringen, bleek uit onderzoek door Nieuwsuur. Maar bij gemeenten zijn sindsdien geen alarmbellen afgegaan. Den Haag, met 13.000 inwoners met een Poolse nationaliteit de populairste woongemeente, laat weten dat slechts 294 Polen (iets meer dan 2 procent) er een bijstandsuitkering van de gemeente krijgen.

Aan extra rechtmatigheidscontroles doet de gemeente niet. ‘We maken geen onderscheid naar nationaliteit of afkomst’, laat een woordvoerder weten. ‘Dit willen we niet en bovendien heeft de Centrale Raad van Beroep hier een uitspraak over gedaan dat dit discriminerend is. Voor alle bijstandsuitkeringen geldt dat gecontroleerd wordt of de aanvrager recht heeft van toekenning, dus niet alleen specifiek Poolse arbeidsmigranten. Daarnaast wordt jaarlijks bij circa 10 procent van onze bijstandsgerechtigden een rechtmatigheidsonderzoek uitgevoerd.’

Ook in Helmond wonen aardig wat Polen en ook daar is de bijstandsafhankelijkheid onder die groep erg gering; slechts 48 van de ongeveer 3.100 Polen in Helmond krijgen een bijstandsuitkering. De regionale sociale dienst Senzer vindt het eveneens niet wenselijk om uitkeringsgerechtigden vanwege hun nationaliteit aan extra controles te onderwerpen. ‘Recht op uitkering wordt beoordeeld bij aanvraag’, aldus een woordvoerder van de gemeente.

‘Gedurende het traject naar werk zijn we steeds in contact met de betrokkene en kunnen we snel inspelen op signalen die op onrechtmatigheid kunnen wijzen.’ Helmond en Den Haag geven geen antwoord op de vraag hoeveel Poolse uitkeringsgerechtigden zijn gecontroleerd en hoe vaak daarbij fraude is ontdekt. Een woordvoerder van Helmond zegt dat de gemeente ‘geen enkele reden’ heeft om voor toestanden vergelijkbaar met die bij het UWV te vrezen. ‘Bij een aanvraag wordt zeer intensief onderzoek gedaan om het recht op uitkering vast te stellen.’

Nationale praktijk
De ervaringen in Helmond en Den Haag sluiten aan bij de nationale praktijk. ‘Toen in september het eerste nieuws over de Polenfraude bekend werd, zijn wij die vraag gaan uitzetten bij gemeenten’, zegt Ad van Mierlo, directeur van het VNG Kenniscentrum Handhaving en Naleving. De antwoorden bleken geruststellend. ‘Het eerste belangrijke verschil tussen de toegangspoorten bij gemeenten en het UWV zit ‘m in het persoonlijk contact. Wie een bijstandsuitkering aanvraagt, moet langskomen bij de sociale dienst. Bij het UWV kom je pas veel later met een medewerker in contact.

Eenmaal voorbij de poort roepen gemeenten uitkeringsgerechtigden regelmatig op voor een gesprek. Ook worden er door sociale diensten met regelmaat onaangekondigde controles aan huis uitgevoerd.’ Hidde Brink, procesmanager handhaving en organisatievraagstukken bij Divosa, benadrukt dat de verregaande digitalisering van de intake voor de ww de kans op fraude kan vergroten. ‘Vaak krijgt een ww-uitkeringsgerechtigde pas na drie maanden contact met een klantmanager van het UWV. Dat is laat; meestal waren de betreffende Polen tegen die tijd weer aan het werk.’

Adrescontrole is ook volgens Brink een cruciaal onderdeel van een fraudebestendige bijstand. ‘Voor de toekenning van een bijstandsuitkering wordt iemands woonadres gecontroleerd in de Basisregistratie Personen (BRP). Van de BRP wordt geen gebruik gemaakt in de ww. Bovendien is in de ww het gebruik van correspondentieadressen mogelijk.’ Tot slot wijst Brink erop dat gemeenten ten opzichte van het UWV voordelen qua schaal hebben. ‘Het UWV heeft ruim 300.000 ww-klanten. Bij zo’n opgave komt geen enkele gemeente ook maar in de buurt.’