Gemeente nog diffuus voor sociaal ondernemer

Veel gemeenten vinden zelf dat ze wel de expertise in huis hebben om sociale ondernemingen goed te ondersteunen, blijkt uit het onderzoek ‘Zicht op duurzame samenwerking’ van Social Enterprise NL en accountants- en adviesbureau PwC, maar de sociaal ondernemers herkennen dit nog niet. ‘Als een initiatief naar een andere afdeling moet, dan gaat het schuren.’

Meer concrete resultaten nodig
Net als gemeenten richten de doelen van sociale ondernemingen zich op het verbeteren van de maatschappij en het oplossen van sociaal maatschappelijke problemen. Het onderzoek van Social Enterprise NL en PwC, dat een vervolg is op het onderzoek ‘Prille Kansen: de samenwerking tussen sociale ondernemingen en gemeenten in Nederland’ uit 2018, laat zien dat gemeenten in de afgelopen twee jaar meer aandacht hebben gekregen voor sociale ondernemingen en dat zij in hun beleid en aanpak verbeteringen hebben aangebracht. ‘Het is nu van belang dat deze inspanningen ook zichtbaar worden voor sociale ondernemingen en uiteindelijk tot (meer) concrete resultaten gaan leiden’, aldus de onderzoekers.

Samenwerking in praktijk 'lastig'
Het beeld dat sociale ondernemingen van de samenwerking met gemeenten hebben ziet er namelijk heel anders uit en is in de afgelopen twee jaar niet significant verbeterd, is de conclusie. Tax manager Pjotr Anthoni van PwC wijst erop dat gemeenten en sociale ondernemingen in theorie wel ‘logische partners’ zijn, maar samenwerking in de praktijk lastig is. ‘Een gemeente zit heel complex in elkaar. Als je een goede samenwerking wilt, moet je weten hoe gemeenten werken.’ Gemeenten hebben ten opzichte van 2018 wel een hoop stappen gemaakt: ze weten beter wat ze moeten doen en ook wat het perspectief is van de samenwerking en hoe de partijen elkaar kunnen helpen. ‘Er is alleen een verschil in belevingswereld. De veranderslag maken is één ding, maar het duurt even tot het perspectief is aangepast en een gemeente dit ook zichtbaar naar buiten brengt.’

Gemeente in top 3 'obstakels'
De rol van de gemeente staat in de top 3 van obstakels die sociale ondernemingen tegenkomen, weet directeur Stefan Panhuijsen van Social Enterprise NL. ‘Met de waardering zit het wel vrij goed. Dat lijkt een contradictie. Een mogelijke verklaring is dat sociaal ondernemers persoonlijk een goede relatie hebben met een welwillende beleidsambtenaar, maar als je iets wilt als ondernemer, dan duurt dat heel lang. Zeker als er een andere afdeling nodig is om een initiatief te regelen, zoals bij vergunningen. Dat is een andere afdeling, met een andere logica en andere wetten en regels. Daar zien we dat het schuurt en daar gaat het mis. Nee, er is dan meestal geen speciale groene golf ambtenaar. Maar de gemeente Utrecht kent bijvoorbeeld wel een specifiek ‘initiatiefoverleg’ voor sociale ondernemingen.’

Meer kennis bij ambtenaren nodig
Inkoop blijft een van de belangrijkste instrumenten om de ontwikkeling van sociale onderneming te stimuleren. Een van de aanbevelingen van het onderzoek is om werk te maken van artikel 2.82 Aanbestedingswet 2012, want toepassing daarvan blijft nu ‘onvoldoende benut’. Ambtenaren die bij inkoop betrokken zijn zouden goed op de hoogte moeten zijn van de mogelijkheden, de complexiteit van de procedure goed moeten doorgronden en de daarbij te doorlopen stappen moeten begrijpen. Bij trainingen hiervoor zouden sociale ondernemingen die eerder een artikel 2.82-aanbesteding hebben gewonnen kunnen worden betrokken.

Houd rekening met arbeidsinclusiviteit
‘Soms vallen zelfstandige sociale ondernemingen buiten de boot, omdat in één keer groot wordt ingekocht’, vertelt Panhuijsen. Een nu zelfstandige onderneming, ooit begonnen als een project van een sociale werkplaats, kwam daardoor niet overal aan de bak, terwijl ze circulair werkten en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk hielden. Dat is een gemiste kans.’ Anthoni licht toe dat gemeenten bij aanbestedingen via artikel 2.82 rekening kunnen houden met arbeidsinclusiviteit. Alleen organisaties die 30 procent of meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst hebben, komen dan in aanmerking. ‘Daar valt nog een hoop te winnen.’

Andere inkooplogica
‘De vrijheid die de gemeente heeft om zelf te bepalen bij wie zij inkoopt, is minder groot dan hij lijkt’, schrijft de Haarlemse wethouder Economische Zaken Robbert Berkhout in het voorwoord. Anthoni wijst erop dat het inkleden in procedures gemeenten veel ‘tijd, moeite en administratie’ kost. ‘Alle afdelingen moeten daaraan meewerken. Er zitten een hoop haken en ogen aan om dat als gemeente op een goede manier te doen. En doe je het niet goed, dan wordt dat proces weer kwetsbaar.’ Het besef moet nog indalen bij gemeenten dat de huidige inkooplogica anders is dan in de afgelopen twintig jaar, vindt Panhuijsen. ‘Toen was kostendrukking en de schaal en professionaliteit van de inschrijver belangrijk. Door het samenvoegen van opdrachten kwam het aanbestedingsbedrag boven de Europese grens en dan wordt het proces complexer. Daaronder is er best ruimte voor gemeenten om keuzes te maken.' Een interessante ontwikkeling is de sociale onderneming als ‘onderaanbieder’. 'Catering gaat vaak naar een grote partij, maar voor ‘de soep’ zou je dan kunnen werken met een sociale onderneming. Een gemeente kan zulke verwachtingen wel uitspreken.’

Budgetten met elkaar laten communiceren
Voor sociale ondernemingen is het vaak ingewikkelder om tot de gemeente door te dringen dan voor andere ondernemingen. Anthoni geeft het voorbeeld van een wethouder die zowel over sociale als economische zaken ging. ‘Zelfs onder één wethouder bleken de zaken lastig te regelen. Formuleer dus een procedure vanuit de raad of het college om die budgetten met elkaar te laten communiceren. Dat kan geld opleveren en gemeenschappelijke winst. Waar je aan de ene kant bespaart, kun je aan een interventie aan de andere kant betalen.’ Utrecht en Amsterdam worden genoemd als gemeenten met best practices. ‘Allebei zijn op de interne organisatie gericht. Zij vinden dat het hele ambtelijke apparaat de ins en outs van sociale ondernemingen moet begrijpen. Het zou goed zijn sociale ondernemingen te betrekken bij interne workshops. Dat helpt de organisatie en het perspectief van sociaal ondernemers.’

SDG als gemeenschappelijke taal
Gemeenten zouden ook meer gebruik kunnen maken van Sustainable Development Goals (SDG’s). ‘Als een gemeente daarop in wil zetten, dan kan de sociaal ondernemer zeggen: ja daar hebben wij onze dienstverlening op ingezet. Dat is een gemeenschappelijke taal’, aldus Anthoni. Soms spreken commerciële ondernemingen, sociale ondernemingen en grote bedrijven elkaars taal niet, ervaart ook Panhuijsen. ‘SDG’s kunnen dan inderdaad een gemeenschappelijke taal zijn. Internationale bedrijven gebruiken dit, die zeggen bij SDG’s: dat doen wij al. Sociale ondernemingen zien dat en zeggen: dan doen wij het ook. De ‘corporate wereld’ begrijpt het dan ook beter. Bij gemeenten zit daar nog wel ruimte.’ Panhuijsen hoopt dat het onderzoek ervoor zorgt dat een nog grotere groep gemeenten beleid maakt dat gericht is op sociale ondernemingen. ‘We hopen op 80 of 90 procent.’