Langer op school

De Valentijnschool is een van de Rotterdamse basisscholen met een zogenoemd dagarrangement. Locatiedirecteur Lia van der Horst en middenbouwcoördinator Mieke Hijzen geven een enthousiaste rondleiding. Vol overgave mengen kinderen felle kleuren en storten zich op Picassozelfportretten. ‘Fijn, we mogen weer’, hoort Hijzen leerlingen na de vakantie roepen. ‘Ze schilderen, sporten, maken muziek. Dingen waarvan ze nooit hadden gedacht dat ze het konden. Een teruggetrokken, bang meisje met dyslexie durfde bij de musical een stukje te rappen.’ Van der Horst en Hijzen zien ook talenten ontluiken: ‘Zoals dat overmatig beweeglijke jongetje, dat schittert bij muzikale expressievakken. De activiteiten maken dat kinderen steviger in school staan, waardoor ze ook beter presteren in cognitieve vakken. Na zo’n activiteit zetten ze zich met een goed gevoel aan de taal- en rekenles.’

 

De meeste Rotterdamse scholen die het dagarrangement aanbieden, zijn enthousiast over het rendement. Leerkrachten van scholen in achterstandsbuurten én in elitebuurten zien hun leerlingen opbloeien. Kinderen krijgen door het aangeboden activiteitenprogramma zoveel plezier in school, dat ze vooruitgaan in de leervakken. Zij merken dat de kinderen beter presteren. Hun zelfvertrouwen groeit, doordat zij bij de activiteiten ontdekken waar ze goed in zijn. De scholen met het dagarrangement zijn gewild bij vooral werkende ouders, vanwege de extra lesuren.

 

Volgend jaar start de gemeente Rotterdam een campagne om meer scholen te stimuleren over te schakelen naar het dagarrangement. Volgens onderwijswethouder Leonard Geluk (CDA) biedt het arrangement kinderen optimale kansen in hun schoolloopbaan. Scholen die zich vóór april 2009 opgeven bij de gemeentelijke dienst Jeugd Onderwijs en Samenleving (JOS), krijgen subsidie voor extra faciliteiten.

 

De bereidheid onder scholen wisselt. Veel scholen omarmen het zogenoemde wijkarrangement, dat minder ingrijpend is voor hun organisatie dan een volledig dagarrangement. Directeur Harm Weggemans van basisschool De Toermalijn kan zich vinden in de ambitieuze plannen van wethouder Geluk, maar vreest dat er weinig rekening wordt gehouden met de logistieke veranderingen die dit met zich meebrengt: ‘Niet alle leerkrachten kunnen omgaan met de extra belasting die zo’n omslag geeft. Je brengt een compleet nieuwe werkwijze in de school. Het hele werkrooster wordt omgegooid, werkzaamheden worden anders ingedeeld, lestijden aangepast aan de nieuwe situatie. Leerkrachten zijn gewend het onderwijs met hun eigen team te organiseren. Nu krijgen ze te maken met andere collega’s, die lessen geven op tijden dat zij gewend waren om hun lessen te geven.’

 

De opbrengsten van het dagarrangement wegen volgens voorstanders op tegen alle organisatorische rompslomp. ‘Een wijkarrangement is vrijblijvend, maar met een dagarrangement bereik je alle kinderen van een school’, motiveert wethouder Geluk zijn streven naar uitbreiding van het arrangement. ‘Mijn ambitie is om alle kinderen te bereiken die de activiteiten in het dagarrangement nodig hebben om achterstanden in te lopen. In het dagarrangement kan elk kind meedoen aan activiteiten die ze van huis uit niet aangeboden krijgen. Zo kunnen ze eigen talenten ontdekken en ontwikkelen. In Rotterdam zijn er veel kinderen met achterstand in taal, motoriek en sociaal-emotionele ontwikkeling. De kracht van een dagarrangement is dat ze die activiteiten onder schooltijd als verplichte les krijgen aangeboden.’

 

Brede school

 

Niet alle scholen vinden het dagarrangement zaligmakend. Veel scholen kiezen bewust voor het wijkarrangement met naschoolse activiteiten die facultatief worden aangeboden. Ze maken die keuze niet alleen omdat de naschoolse activiteiten minder ingrijpen op de schoolorganisatie, maar vooral omdat het mogelijkheden biedt om met andere wijkorganisaties als brede school samen te werken. Het wijkarrangement houdt de drie pijlers van de brede school in ere: school, ouders en leefomgeving voeden in samenspraak kinderen op. In een dagarrangement is dit niet vanzelfsprekend, vreest Wim van Aalst, directeur van basisschool Het Landje.

 

Als enige wijkarrangement-school in de wijk Cool organiseert Het Landje gezamenlijke activiteiten op wijkniveau met het sociaal cultureel werk. ‘Kinderen die buurthuizen bezoeken, maar hier niet op school zitten, doen ook mee. Zo komen verschillende kinderen uit de wijk met elkaar in aanraking en doen dingen samen. Dat kan niet in een dagarrangement, dat het ook moeilijker maakt om met andere partijen in de wijk te werken aan een wijkgerichte aanpak om kinderen kansen te bieden.’

 

Ook het verplichte karakter van het dagarrangement, voor leerlingen én leerkrachten, staat schoolteams met een wijkarrangement tegen. Keuzevrijheid is de grote kracht van het wijkarrangement, vindt Els Koster, directeur van De Triangel, een basisschool met een uitgebreid wijkarrangement. ‘Bij ons doen alle kinderen mee aan activiteiten omdat ze die echt leuk vinden. Onder dwang wordt het minder aantrekkelijk. En we dwingen ze al genoeg met de leervakken.’ Een andere reden voor De Triangel om niet te kiezen voor het dagarrangement: leerkrachten zullen dan het gezamenlijke ontspannende uur tussen de middag moeten inleveren. ‘We eten met zijn allen soep en wisselen ervaringen uit’, vertelt Koster, die dit beschouwt als een vorm van teambuilding, die leerkrachten oplaadt.

 

Volgens de geïnterviewde schooldirecteuren verschilt het rendement dat het wijkarrangement oplevert nauwelijks van dat van het dagarrangement. De directeuren claimen ‘bijna’ honderd procent deelname, ontwikkeling van talenten en doorstroming naar reguliere cursussen en sportclubs. ‘Kinderen gaan dankzij de activiteiten nadenken over hun toekomst’, vertelt Irma Carpentier, coördinator brede school van basisschool De Vierambacht, ‘zij worden zich bewust van beroepen waar ze nooit aan hadden gedacht. Twee meisjes uit groep 8 vonden sieraden maken zo leuk, dat ze er hun beroep van willen maken. Een leerkracht kan dit meegeven aan de ouders, in het schooladvies.’

 

Wethouder Geluk erkent de kracht van het wijkarrangement, maar hij constateert ook dat een deel van de kinderen die de activiteiten het hardst nodig heeft, niet meedoet: ‘In sommige sociaal kwetsbare wijken bereiken scholen maar de helft van de kinderen.’

 

Hij erkent het belang om de wijksamenwerking van de brede school in ere te houden. Volgens hem biedt het dagarrangement daarvoor wel degelijk mogelijkheden: ‘Wijksamenwerking valt in te bouwen, bijvoorbeeld door wijkactiviteiten in een buurthuis als onderdeel van een dagarrangement te organiseren.’

 

Geleidelijk

 

Andere scholen die wel de overstap naar een dagarrangement overwegen, willen dat geleidelijker doen dan de gemeente voor ogen heeft. Een besluit nemen zij liefst rustig en weloverwogen, niet in het tempo dat de gemeente ambieert. ‘De gemeente wil te snel’, vindt directeur Cor van Pelt van basisschool De Sleutel, die sinds 2007 samen met vijf andere scholen in de buurt met een wijkarrangement werkt. Op lange termijn ziet Van Pelt een dagarrangement wel zitten: ‘Op voorwaarde dat het team de gelegenheid krijgt om na te denken over een passend programma, dat meerwaarde biedt en aansluit bij de schoolvisie.’

 

Niet alleen de logistieke aanpassing, ook het vinden van geschikte vakkrachten gaat tijd kosten, voorziet Sandra Bussching, leerkracht van een dependance van basisschool De Toermalijn, die in de toekomst op het dagarrangement zal overschakelen. ‘Vakkrachten’, zegt zij, ‘zijn goed in de activiteit die zij aanbieden, maar zij beschikken niet altijd over pedagogische capaciteiten die een school vraagt. Zij hebben vaak ordeproblemen, waardoor leerkrachten toezicht moeten houden.’

 

Ook directeur Stoffel Boot van basisschool De Akker hapt niet in ‘de worsten die de gemeente voorhoudt’. ‘Zulke valkuilen worden vaker gezet’, weet Boot, ‘dan krijg je de beloofde middelen, maar vervolgens mag je zelf alles regelen, zonder dat je de faciliteiten hebt.’

 

De Akker, De Sleutel en De Toermalijn werken op dit moment tot grote tevredenheid met het wijkarrangement. De Sleutel biedt, samen met andere scholen in de wijk, onder andere Lekker Fit aan, een stedelijk programma, waarbij vakkrachten kinderen onder en na schooltijd met sport- en kooklessen stimuleren om te bewegen en gezond te eten.

 

De Akker biedt naschoolse activiteiten op het gebied van sport, computeren, dansen en koken. Op De Toermalijn luidt het motto van het wijkarrangement: ‘Leren is topsport, winnen op Zuid’. Samen met De Sleutel profileert de school zich met judolessen. Vanuit deze activiteiten willen de scholen naar een dagarrangement groeien. ‘In het wijkarrangement werken we tot half vier. Dus we zijn al op weg’, constateert Van Pelt.

 

Tijdrovend

 

Locatiedirecteur Van der Horst en coördinator Hijzen van de Valentijnschool erkennen dat invoering van het dagarrangement een enorme, tijdrovende klus is, die veel voorbereiding vergt. ‘Niet alle teamleden kregen we automatisch mee’, vertelt Hijzen, ‘Uiteindelijk lukte dat door een werkgroep te vormen, waarin mensen konden meedenken over oplossingen voor knelpunten.’ Van der Horst: ‘Het dagarrangement vormde in het begin een taakverzwaring voor leerkrachten, die de uren dat ze geen les geven, effectief moesten leren gebruiken. Dat gaat nu beter. ’

 

Maar er zijn nog steeds hobbels. Ruimte voor alle activiteiten valt in de groeiende school moeilijk te vinden. En bij ziekte van vakkrachten moet er nog steeds geïmproviseerd worden. Dat lukt beter, sinds de school naast vakdocenten stagiaires van ROC Zadkine inzet, die de vakkrachten assisteren en kinderen bij het uitvallen van een activiteit begeleiden met een uurtje computeren of video kijken.

 

Wethouder Geluk beseft dat de overstap naar een dagarrangement een moeizaam proces is, waarvoor scholen de tijd moeten kunnen nemen. Hij wijst op de mogelijkheid van een variant om geleidelijk in drie jaar naar een verlenging van zes uur toe te groeien, door te beginnen met een verlenging van vier uur en dit langzamerhand uit te bouwen. Hij erkent dat de schaarste van pedagogisch geschoolde vakkrachten en vervanging van vakkrachten bij ziekte lastige obstakels in de uitvoering vormen.

 

Versterking van de didactische kwaliteiten van vakkrachten is een belangrijke ambitie van de wethouder, die het een goede ontwikkeling noemt dat grote organisaties hierin scholingen geven. Met grote aanbieders van activiteiten, zoals de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam en de dienst Sport en Recreatie Rotterdam, zoekt hij naar oplossingen: ‘Deze organisaties moeten vervangers leveren. Dat moet je niet op het bordje van de school leggen. We moeten iets organiseren, bijvoorbeeld een poule van vakkrachten, die bij ziekte kunnen worden ingezet.’

 

Wethouder Geluk hoopt dat hij met zulke maatregelen de aarzelende schooldirecteuren kan overhalen tot het dagarrangement: ‘Op z’n Rotterdams kunnen ze gewoon beginnen, problemen lossen we onderweg wel op. Scholen die hun nek uitsteken, steunen we maximaal.’

 

Verborgen talenten

 

Als eerste Nederlandse stad werkt Rotterdam met dag- en wijkarrangementen, gericht op ontplooiingskansen en onderwijsverbetering. Doel: verhogen van het gemiddelde opleidingsniveau van Rotterdammers en het ontwikkelen van verborgen talenten.

 

Tien pilotscholen begonnen in 2007 op vrijwillige basis met het dagarrangement, waarbij de school wekelijks zes uur langer open is. De school draait twee dagen per week van acht uur ‘s ochtends tot vijf uur ‘s middags, met veel ruimte voor kennis, beweging, creativiteit en zogenoemd levensecht leren. Verlengde schooldagactiviteiten en rust- en lunchmomenten, onder leiding van vakkrachten, zijn die dagen verweven in het normale lesrooster. De vakkrachten zorgen voor een breder onderwijsaanbod, leerkrachten kunnen zich op de leervakken concentreren. 29 Rotterdamse basisscholen werken sinds 2007 met een wijkarrangement, dat kinderen en hun ouders na schooltijd op vrijwillige basis laat kiezen uit een wijkbreed activiteitenaanbod van organisaties die met de school samenwerken.

 

Deze activiteiten vinden op school, in het buurthuis of de sportzaal plaats. De bedoeling is dat kinderen door de extra activiteiten plezier in school krijgen, zodat ze beter presteren met leervakken, en dat zij geprikkeld worden om door te stromen naar reguliere cursussen op het gebied van sport en hobby.