Bureaucratische modder kost jaarlijks 10 miljard euro

Bij zo’n vijf procent van de mensen of gezinnen met een stapeling aan problemen op verschillende leefgebieden loopt de hulp spaak. In de zoektocht naar een oplossing lopen zij tegen regels en wetten aan. Net zoals gemeenten en hulpverleners die hen willen helpen. Dit kost de maatschappij jaarlijks tien miljard euro, schat het Instituut voor Publieke Waarden. 

Dure voorzieningen

‘Relatief gezien gaat het om grote bedragen omdat deze mensen jaar in jaar uit op die rotonde zonder afslag blijven. Jaar in jaar uit krijgen zij dure voorzieningen, zonder dat er een doorbraak wordt bereikt’, stelt Marjan Jellema. Zij is vanuit het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) programmaleider van het programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens (PMM).

Onneembare barrières

Gemeenten die alles hebben geprobeerd om inwoners met Multi problematiek te helpen, maar tegen onneembare barrières aanlopen, kunnen voor hulp bij het programma aankloppen. ‘Professionals zijn soms ontzettend lang en hard met een huishouden aan het werk om hen perspectief te bieden. Ze doen hun stinkende best, maar een oplossing blijft jaren uit en de problematiek verergert. Het gaat om situaties waar die professionals hand in hand met de inwoner in de bureaucratische modder staan’, verduidelijkt Jellema.

Buikpijncasussen

Om hen uit die modder te trekken en alsnog een doorbraak te bereiken, kunnen gemeenten sinds 2019 een beroep op het programma doen. ‘Tot op heden zien we dat gemeenten, voordat ze bij ons aankloppen, vaak al heel erg lang rondlopen met dergelijke buikpijncasussen’, weet Jellema. Er zijn bijvoorbeeld problemen met de Belastingdienst, met zorgindicaties (uit welk potje moet iets worden betaald), met identiteitspapieren. Wet- en regelgeving, en de schotten daartussen, zitten ook vaak een passende oplossing in de weg. Inmiddels doen zestig gemeenten aan het programma mee, waaronder Weststellingwerf en Zoetermeer.  

Rebels

‘Het programma biedt een oplossing voor vastgelopen casuïstiek. Als college wil je naast mensen staan en ze ondersteunen. Daarom doen we mee’, vertelt wethouder Ingeborg ter Laak (coördinerend wethouder sociaal domein, CDA). ‘Er blijkt vaak meer mogelijk dan je denkt, maar dan moet je de wet net even anders lezen of interpreteren. Vaak zijn we ook te bang om keuzes te maken’, stelt Mariska Rikkers, wethouder sociaal domein (Weststellingwerfs Belang) van Weststellingwerf. Haar gemeente is ‘een beetje rebels’ en komt er meestal zelf wel uit. ‘We hebben een team dat heel graag kijkt naar wat wel kan in plaats van alleen maar wat niet kan. We kijken daarbij ook eerst naar een oplossing en pas dan naar welke wet en welk geldpotje daarbij past.’ Toch is een reddingsboei in de praktijk nodig, vindt ze. ‘Het is fijn dat je ergens aan bel kunt trekken als je er niet doorkomt.’

Escalatieteam

In PMM zijn verschillende instrumenten ontwikkeld die gemeenten moeten helpen vastgelopen casussen te doorbreken. Zo is er een maatwerkregister; een soort telefoonboek met gegevens van contactpersonen van betrokken ministeries, gemeenten en uitvoeringsorganisaties. Gemeenten kunnen via dat register direct met de juiste persoon in contact komen. Als dat onvoldoende soelaas biedt, kan de casus worden aangemeld bij het maatwerkloket. Daarachter zitten de zes betrokken ministeries: SZW, VWS, Binnenlandse Zaken, Financiën, Justitie en Veiligheid en Onderwijs (OCW), als ook uitvoeringsorganisaties van het rijk. Het loket helpt met concrete maatregelen. Als ook dan geen doorbraak wordt bereikt, wordt het landelijk escalatieteam ingeschakeld. Dat team roept alle betrokkenen om tafel om tot een oplossing te komen. Als iedereen het erover eens is welke hulp nodig is, maar de partijen steggelen over wie de rekening moet betalen, kan een overbruggingsprocedure wordt ingezet. Het rijk schiet het geld voor, of stelt zich garant, zodat de inwoner direct worden geholpen en achteraf wordt bekeken uit welk potje de rekening moet worden betaald.

Opschorten besluit

Over aanvullende instrumenten wordt nog nagedacht. Zoals een time-out, waarmee een besluit van een landelijke uitvoerder tijdelijk kan worden opgeschort. Zo kan rust voor het huishouden worden gecreëerd en ondertussen naar een oplossing worden gezocht en verdere escalatie wordt voorkomen. Voor professionals wordt daarnaast bekeken of er een algemene afwijkingsbevoegdheid in het leven kan worden geroepen, zodat zij van hun eigen wet kunnen afwijken om te doen wat nodig is.

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 17 van deze week (inlog)