Jarenlang geklungel

Maar er zijn nog steeds zoveel juridische onduidelijkheden dat advocaat-generaal Machielse van de Hoge Raad onlangs adviseerde het proces over te doen. De Raad beslist 14 december. Wellicht besteedt het gerechtshof dan meteen aandacht aan het recente Amnesty-rapport dat de mensonterende toestanden in detentiecentra aan de kaak stelt.

Gezien deze actuele ontwikkeling kon De Schipholbrand van journalisten Willem de Haan (van radioprogramma Argos) en Bart Zuidervaart (van dagblad Trouw) niet op een beter tijdstip verschijnen. Het boek biedt wat de ondertitel belooft: reconstructie van een tragedie. Met een scherp oog voor het beschamende gesol met asielzoekers en de niet aflatende vertwijfeling bij overlevenden en nabestaanden beschrijven Zuiderhoek en De Haan 5 jaar van geklungel.

Verantwoordelijken als politie, brandweer, overheidsinstanties, cellenbouwers, deskundigen, hulpverleners, politiek verantwoordelijken, Openbaar Ministerie en rechtbanken: zij veegden allen hun straatje schoon. Veel wijst erop dat met name politie en Openbaar Ministerie blind focusten op de Libiër als veroorzaker van de brand. Dat wekt de schijn dat anderen uit de wind gehouden moesten worden, al sneuvelden onderweg nog de ministers Donner en Dekker.

Een sleutelfiguur lijkt directeur Arend de Korte van het detentiecentrum te zijn. Hij liet zoveel steken vallen dat het een raadsel is waarom hij uiteindelijk niet is vervolgd. De Onderzoeksraad voor Veiligheid van Pieter van Vollenhoven verwees wel naar de rol die De Korte en andere autoriteiten speelden: als de preventieve veiligheidsmaatregelen (centrale deurontgrendeling, brandwerende materialen, werkende sprinklerinstallatie) en de instructie van de bewaarders beter waren geweest, waren er wellicht helemaal geen doden gevallen.

Het is precies waar Machielse op doelt als hij zegt dat opzettelijke brandstichting te gemakkelijk is aangenomen en dat deskundigen die het tegendeel beweren ten onrechte niet zijn gehoord. Een van hen is Bas van den Heuvel, forensisch branddeskundige, die met splinternieuwe technieken aantoonde dat al ruim voor het uitbreken van de brand rookontwikkeling te zien was. Van Vollenhoven heeft dit onderzoek weggewimpeld: hij bleef bij zijn eigen conclusies.

Zowel auteur Zuidervaart als Van den Heuvel, zo blijkt bij navraag, vinden het vanzelfsprekend dat bij heropening van het onderzoek de laatste als deskundige wordt gehoord. Door zijn veroordeling kreeg Al-Jeballi een strafblad, wat prompt leidde tot uitzetting naar thuisland Libië. Hiertegen had hij zich altijd verzet uit angst voor represailles. Hij heeft weer werk en woont veilig bij zijn familie in Tripoli. Zo groot was het gevaar bij terugkeer blijkbaar ook weer niet.

Maurits Schmidt is journalist

Willem de Haan en Bart Zuidervaart: De Schipholbrand. Reconstructie van een tragedie, L.J. Veen, Amsterdam, 2010, ISBN 9789020420500, 221 pagina’s, € 17,95.