Eigen bijdrage jeugdzorg geen appeltje-eitje

ANALYSE - Het kabinetsplan om een eigen bijdrage voor de jeugdzorg in te voeren, is niet als een konijn uit de hoge hoed getoverd. Sinds eind 2020 is deze maatregel verschillende keren geopperd in onderzoeken en adviezen om te komen tot een betaalbaar jeugdzorgstelsel. De timing is wel opmerkelijk en valt niet in goede aarde.

Hervormingsagenda

Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de concept-hervormingsagenda jeugd. Rijk, gemeenten, jeugdzorgmedewerkers, aanbieders en cliëntorganisaties werken samen aan concrete voorstellen die moeten leiden tot een financieel beheersbare en kwalitatief betere jeugdzorg. Op zeven thema’s hebben werkgroepen hier de afgelopen tijd aan gewerkt. Een van die thema’s is reikwijdte en preventie, waarbij ook de eigen bijdrage is meegenomen.

 

Drempel

Het steekt onder meer de jeugdwethouders van de vier grote steden dat het nieuwe kabinet, vooruitlopend op de komst van die hervormingsagenda, eenzijdig heeft besloten dat die eigen bijdrage er komt. Zij noemen een eigen bijdrage bovendien onverantwoord en risicovol. Dit onzalige plan moet van tafel, zo schrijven zij in een stevige brief aan de Kamer. ‘Een eigen bijdrage vormt altijd een drempel om tijdig hulp te zoeken en heeft mogelijk vraaguitval tot gevolg. Dit is totaal onwenselijk.’

 

Zorgmijding

De (on)mogelijkheden en (on)wenselijkheden van een eigen bijdrage voor de jeugdzorg zijn de afgelopen jaren regelmatig onderwerp in adviezen aan kabinet en gemeenten geweest, om de almaar stijgende jeugdzorgkosten een halt toe te roepen. Zo werd de invoering ervan eind 2020 door het bureau AEF als optie genoemd. Dat deed het bureau in zijn onderzoek naar de gemeentelijke tekorten op de jeugdzorg, waarbij het uitkwam op een structureel tekort van 1,7 miljard euro. In datzelfde rapport kwam het bureau met een groot aantal kostenbesparende voorstellen, inclusief de geschatte besparingsopbrengst. Als een inkomensafhankelijke eigen bijdrage wordt ingevoerd voor alle vormen van jeugdhulp, kan 0,8 tot 1,2 miljard euro worden bespaard, zo becijferde AEF. Het bureau waarschuwde tegelijkertijd voor negatieve effecten ‘op het welzijn van jeugdigen en hun gezinnen, en de verwachte toename van kansenongelijkheid, zorgmijding, schuldenproblematiek en kosten in andere wettelijke kaders.’

 

Zware zorg uitsluiten

Een paar maanden later werd de invoering van een eigen bijdrage ook in een ander advies geopperd, maar werd de mogelijke opbrengst veel lager ingeschat: namelijk 114 tot 282 miljoen euro. Dat deed de stuurgroep maatregelen financiële beheersbaarheid, die op verzoek van rijk en gemeenten in april vorig jaar maatregelen in kaart heeft gebracht die tot een toekomstbestendig jeugdstelsel moeten leiden. Deze stuurgroep stelde in haar rapport dat zware vormen van jeugdzorg en jeugdzorg die door wijkteams wordt geleverd, van een eigen bijdrage moeten worden uitgesloten.

 

Geen overeenstemming

Ook tijdens de arbitrage door de ‘Commissie van Wijzen’ in het conflict tussen rijk en gemeenten over het jeugdzorgbudget, punt van discussie geweest. Zowel rijk als gemeenten wilden echter niet dat de arbitragecommissie daar een uitspraak over zou doen, omdat beide partijen vinden dat de invoering ervan ‘een kwestie van politieke weging door de wetgever is, te beginnen door het nieuw te vormen kabinet’. De commissie deelde die opvatting en heeft er in zijn uitspraak geen oordeel over geveld. Wel nam de commissie een overzicht op van maatregelen waarover rijk en gemeenten tijdens de arbitrage wel en waarover zij geen overeenstemming hebben bereikt. In het lijstje waarover rijk en gemeenten van mening verschillen, staat de invoering van de eigen bijdrage, met een verwachte opbrengst van tussen de 0,2 en 1,2 miljard.

 

Politiek gevoelig

De mogelijke invoering van een eigen bijdrage moet ‘nadrukkelijk op de agenda van het nieuwe kabinet komen’, stelde Paul Blokhuis, de inmiddels afgezwaaide staatssecretaris jeugd (ChristenUnie), na de uitspraak van de arbitragecommissie. Wat hij er zelf van vindt, liet Blokhuis destijds in het midden. ‘Dat onderwerp pakken we niet met plezier beet’, stelde de Utrechtse jeugdwethouder Eelco Eerenberg − die namens de VNG met het kabinet onderhandelde over onder meer extra jeugdzorgbudget voerde −, in hetzelfde interview in Binnenlands Bestuur. ‘Het is taai en ligt politiek gevoelig. Het werpt toch een drempel op; in hoeverre is dat rechtvaardig.’ Eerenberg is een van de vier jeugdwethouders die eind vorige week de brandbrief naar de Kamer stuurde met de oproep vooral geen eigen bijdrage in te voeren.  

 

Onverteerbaar

De vier jeugdwethouders vrezen dat jongeren en/of hun ouders afzien van hulp omdat zij het niet kunnen betalen, en vinden het onverteerbaar dat de door het kabinet ingeboekte bezuinigingen worden afgewenteld op jeugdigen en (pleeg)gezinnen. De invoering van die eigen bijdrage moet bijdragen aan de realisatie van de structurele bezuiniging van een half miljard euro vanaf 2025, die het nieuwe kabinet ook in het regeerakkoord heeft aangekondigd. Ook dat half miljard extra budgetkorting is tegen eerder gemaakte afspraken tussen rijk en gemeenten in.

 

Kont tegen krib

De arbitragecommissie oordeelde dat het rijk tot 2028 miljarden extra aan gemeenten voor de jeugdzorg moet geven. Pas daadwerkelijk gerealiseerde bezuinigingen mogen van het extra rijksbudget worden afgetrokken. Gemeentekoepel VNG en het demissionaire kabinet hebben zich daaraan gecommitteerd, maar het nieuwe kabinet lapt de afspraak aan zijn laars, fulmineerde de VNG recent. Daarom ook legt de VNG donderdag een resolutie voor aan alle gemeenten, waarin gemeenten de kont tegen de krib gooien. Pas als het kabinet toezegt de uitspraak van de arbitragecommissie volledig te gaan uitvoeren, willen gemeenten weer meewerken aan de hervormingsagenda.

 

Vergroten kostenbewustzijn

Overigens is niet iedere wethouder tegen de invoering van een eigen bijdrage. Her en der in het land stelden wethouders de afgelopen jaren een vrijwillige eigen bijdrage te willen invoeren, om daarmee onder meer het kostenbewustzijn te vergroten. Ouders doen te snel en te makkelijk een beroep op de door de gemeente betaalde jeugdzorg, zo vinden enkele wethouders. Zij willen de jeugdzorg betaalbaar, maar vooral beschikbaar houden voor die jongeren die het echt nodig hebben en waarvan de ouders geen goedgevulde portemonnee hebben. ‘Kinderen die jeugdhulp nodig hebben, moeten dat onmiddellijk krijgen. Maar het lijkt erop alsof er steeds meer hulp wordt gevraagd voor steeds kleinere problemen. Prima, maar een (geringe) eigen bijdrage daarvoor is helemaal niet gek’, stelde jeugdwethouder André van Roshum (ChristenUnie/SGP) uit Baarn maandag in een reactie op de oproep van de jeugdwethouders van de vier grote steden. ‘Het kostenbewustzijn vergroten van de zorgvrager (of zijn/haar ouders/verzorgers) kan een goede bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over de reikwijdte van de Jeugdwet.’

 

Verhitte discussie

Als het nieuwe kabinet bereid is eerst een discussie met gemeenten te voeren over de mogelijke invoering van een eigen bijdrage, wordt dat in ieder geval een verhitte. Het wordt daarnaast een forse kluif om overeenstemming tussen gemeenten onderling te krijgen. En last but not least: als er een wetsvoorstel komt die een eigen bijdrage mogelijk moet maken, zullen ook in de Kamers zich flink roeren. Een appeltje-eitje wordt de realisatie van het kabinetsplan in ieder geval niet.