‘Verkoop Eneco bedreigt klimaatafspraken Parijs’

Met de dreigende verkoop van energieleverancier Eneco verspelen de gemeenten een grote kans om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen. Dat zegt Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit. Zijn advies: ‘Doe het niet of doe het gefaseerd.’

Eneco is nu nog in handen van 53 gemeenten. Rotterdam, Den Haag en Dordrecht maakten de afgelopen maanden bekend hun aandelen in de energieleverancier te willen verkopen. De drie gemeenten bezitten samen een meerderheid van het aandelenpakket. Daarmee zou een verkoop van Eneco slechts een kwestie van tijd zijn. 

Geld op korte termijn
Doodzonde, aldus Rotmans, die begin dit jaar nog advies aan Rotterdam uitbracht om de aandelen te behouden. ‘Gemeenten ruiken het geld dat de verkoop hen op korte termijn oplevert. Ze vergeten de duurzaamheidsdoelstellingen terwijl Nederland op dat punt ver achterblijft bij de rest van Europa. Daarbij: juist die gemeenten die nu vooroplopen bij de verkoop scoren nog eens extra beroerd. Rotterdam is bij het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen één van de slechtst presterende gemeenten in heel West-Europa. De uitstoot van CO2 zou volgens het Rotterdam Climate Initiative met 50 procent moeten dalen, maar neemt naar het zich nu laat aanzien in 2020 met 30 tot 40 procent toe. Het gebruik van fossiele brandstoffen zit nog helemaal in het DNA van de stad, en van de regio waar de 53 aandeelhoudende gemeenten deel van uitmaken.’

Waarom zouden Nederlandse gemeenten aandeelhouder blijven van een bedrijf dat zich de laatste jaren met een reeks overnames vooral internationaal positioneert?
‘De energiemarkt ontwikkelt zich voortdurend, is heel instabiel en de rendementen zijn onzeker. Daarbij bevindt Eneco zich eigenlijk tussen servet en tafellaken. Het bedrijf is te inmiddels te groot om flexibel te kunnen opereren als een start-up, en te klein om zich te kunnen meten met de grote energiereuzen op de internationale markt. Dat verklaart die strategie. De binnenlandse markt is gewoon te klein om je als energiebedrijf op te richten. Dan zou Eneco zichzelf in de vingers snijden.’

Gemeenten klagen over hun geringe invloed op de koers van het bedrijf. De Eneco-directie zou amper naar de aandeelhouders luisteren en hen te laat op de hoogte brengen van bedrijfsbeslissingen.
‘Uit de informatie die vanuit de bedrijfstop bij mij terechtkomt, ligt dat eerder aan de gemeenten. Zij missen in veel gevallen de benodigde deskundigheid en expertise. Zij zouden veel meer pro-actief van hun positie als aandeelhouder gebruik moeten maken. Formeer met alle 53 gemeenten een team van tien personen dat Eneco nadrukkelijk volgt. Dwing die invloed af. Ik ben ervan overtuigd dat de Eneco-directie er dan wél naar luistert.’

Moet je als gemeente wel aandeelhouder zijn van een commercieel bedrijf, met alle risico’s van dien?
‘Waarom participeren gemeenten dan wel in andere bedrijven? Dordrecht bijvoorbeeld is ook mede-eigenaar van huisvuilcentrale HVC. Ik vind dat je daarin dan ook consequent moeten zijn. Bovendien: Eneco is tot nu toe een zeer stabiel bedrijf gebleken. Ook de vorige week naar buiten gebrachte winstcijfers zien er prima uit.‘

Eneco wil zich ook zonder gemeentelijke aandeelhouders blijven profileren als duurzame energieleverancier. Dan heb je die gemeenten toch helemaal niet nodig?
‘Elk energiebedrijf zal zich op het gebied van duurzaamheid willen profileren, een andere optie is er feitelijk niet. Maar het maakt daarbij nogal wat uit in wiens handen je valt. Stel dat Eneco wordt overgenomen door Shell. Je moet er toch niet aan denken. Shell zal Eneco opsplitsen in hapklare brokken en een grote reorganisatie doorvoeren, gepaard gaand met massaal ontslag van personeel. Moet je dat als gemeenten willen? Het gaat om het borgen van het publiek belang van de energietransitie en een kroonjuweel daarin.’   

Ook de beloning van de top van Eneco ligt onder vuur. Gemeenten kunnen het steeds moeilijker verantwoorden dat die veel meer verdient dan de Balkenendenorm.
‘Dat is wel een apart chapiter, ja. Daar kunnen gemeenten wel voorwaarden aan stellen, dat zou een goede zaak zijn.’   

De drie miljard euro die de verkoop de gemeenten naar schatting oplevert, kan een mooie impuls voor het duurzaamheidsbeleid zijn.
‘Als gemeenten het inderdaad daaraan zouden besteden. De ervaring van de eerdere verkoop van de aandelen Nuon en Essent leert dat het vaak anders gaat. De provincie Gelderland pot tot op de dag van vandaag tientallen miljoenen euro’s aan energiegelden op. En de gemeenten hebben met de dreigende tekorten in de zorg en sociale voorzieningen ook andere prioriteiten. Om te denken dat ze die drie miljard aan duurzame energie besteden, dat is wishful thinking.’

Inmiddels heeft een meerderheid van de Eneco aandeelhouders zich al voor verkoop uitgesproken. Hoe zou u ze nog daarvan kunnen weerhouden?

‘Als de gemeenten er al van af willen, dan zou ik ze adviseren om het gefaseerd te doen. Niet nu, gezien de cruciale fase waarin de energietransitie zich bevindt. Ik zou ze ook willen wijzen op de klimaatdoelstellingen van Parijs die we moeten halen. Het rijk heeft de energietransitie voor een groot deel bij gemeenten belegd. Die moeten daarin het voortouw nemen, anders lukt het niet. En we hebben inmiddels een enorme achterstand. Het gaat niet alleen over windmolens of zonnepanelen – het gaat vooral om het warmtevraagstuk, en dat vergt een totaal andere energie-infrastructuur: decentraal, digitaal en duurzaam. Huis voor huis, straat voor straat, en wijk voor wijk. Dat kost tientallen miljarden, en de gemeenten zullen daarin ook fors moeten investeren. Met Eneco hebben ze daarbij een prachtig instrument in handen. Zonder Eneco wordt het moeilijker om die klimaatdoelstellingen te halen. Mijn advies is daarom: verkoop Eneco niet, of doe het gefaseerd. Ons publieke belang gaat boven de winst op korte termijn.’