Veiligheid in spoorzones: 360°-aanpak resulteert in slimme oplossingen

Van bluswater tot hulpdiensten, van risicocommunicatie tot ruimtelijke plannen. Veiligheid langs het spoor kent vele dimensies. Toch is gecombineerde aandacht voor al deze aspecten geen gemeengoed. 'Een gemiste kans', betogen Monique Berrevoets en Jeroen Eskens van Antea Group. 'Juist met een 360°-aanpak behaal je veiligheidswinst.'

Waar een gebiedsbrede aanpak toe kan leiden, bewijst het spoorzoneproject van de gemeenten Roosendaal, Halderberge en Moerdijk. De komst van het Basisnet voor het vervoer van gevaarlijke stoffen heeft op deze gemeenten flinke impact. Landelijk gezien maakt het Basisnet het vervoer van gevaarlijke stoffen per spoor veiliger dankzij nieuwe veiligheidsmaatregelen en betere spreiding. Eskens: ‘Maar het betekent wel een toename van het vervoer van gevaarlijke stoffen door spoorzone in die drie gemeenten’

 

Het rekensommetje klopt,  maar dan…

De gemeenten en de Veiligheidsregio’s West en Midden-Brabant kijken kritisch naar deze toename. De vraag rijst hoe de omgeving zich kan aanpassen aan deze nieuwe veiligheidssituatie. Berrevoets: ‘De rekensommetjes kloppen: het Basisnet maakt spoorzones veiliger. Maar de uitkomsten houden geen rekening met de beperkte ruimte voor aanpassingsmogelijkheden, het kennisniveau van lokale brandweer, de zelfredzaamheid van bewoners. Allemaal ingrediënten waarmee je de veiligheid voor een spoorzone verder kunt vergroten.’   

Gemeentelijk lef

Antea Group onderzocht in opdracht van de drie gemeentes welke aanvullende maatregelen gemeenten en veiligheidsregio’s kunnen nemen om risico’s te beperken. Niet alleen door te kijken naar alle afzonderlijke thema's en locaties. Maar vooral door informatie, kennis en betrokkenen binnen de spoorzone te bundelen. Eskens: ‘Als je elke gevoelige locatie an sich beschouwt, komt je tot op zichzelf staande maatregelen. Juist een totaalaanpak levert die kansrijke ideeën en oplossingen op waarmee je een heel gebied bedient: in dit geval maar liefst 23. Het is een aanpak die Eskens en Berrevoets in de praktijk niet vaak tegenkomen:  'de drie gemeenten tonen echt lef met dit initiatief: ze nemen zelf het heft in handen.'

Belevingsonderzoek

Antea Group ging om tafel met waterschap, gemeentes, hulpdiensten en veiligheidsregio en deed parallel daaraan een belevingsonderzoek. Want hoe ervaren de bewoners van  de spoorzone veiligheid? Welke vragen hebben zij en welke oplossingen zien zij? Dit leverde opvallende resultaten op. Eskens: ‘Juist de omwonenden denken al veel verder over veiligheid na dan het geijkte sluiten van ramen en deuren en het aanzetten van de televisie bij een ramp. ’

Incidentenalarmering

Bewoners in de spoorzone zijn zich juist scherp bewust van de veiligheidsrisico’s. Eskens: ‘Ze willen exact weten waar zij aan toe zijn in geval van een calamiteit. Dankzij deze wetenschap is er al een alarmeringssysteem in ontwikkeling die omwonenden bij een incident specifiek informeert. Dreigt er gevaar voor mij en mijn buren? Moet ik binnenblijven of moet ik vluchten? En wie zet in de flat waar ik woon, de mechanische ventilatie uit? Het systeem verbetert de zelfredzaamheid van burgers en verkleint hiermee risico’s.'

Incidentbestrijding

Er kwamen ook andere gebiedsbrede oplossingen op tafel. Zo is het protocol voor de lokale brandweerkorpsen in de regio aangevuld met een training die zich richt op de incidentbestrijding bij gevaarlijke stoffen. Berrevoets: ‘Een calamiteit met gevaarlijke stoffen is zeldzaam, maar je moet wel altijd voorbereid zijn. Het zijn incidenten die om veel kennis en ervaring vragen. De extra training zorgt ervoor dat de locale brandweerpost precies weet wat hun mogelijkheden en toegevoegde waarde is, zodat bij het bestrijden van een incident de juiste keuzes worden gemaakt.’

Bluswater

Dat slimme oplossingen niet per definitie hightech-innovaties hoeven te zijn, bewijst een maatregel omtrent het bluswaterafvoer. Eskens: ‘In Nederland zijn 'alle' waterkolken op het riool aangesloten De inzet van bluswater kan snelle verspreiding van gevaarlijke vloeistoffen veroorzaken. Voor je het weet zitten er gevaarlijke stoffen in het riool onder een complete woonwijk. Voor de spoorzone hebben we een oplossing bedacht waarin we de kolken bij het spoor afkoppelen van het riool en laten lozen op de spoorsloot. Je beperkt hiermee de kans dat bluswater zich verspreidt.’ Berrevoets vult aan: 'Daarbij moet ook goed worden nagedacht over het gebruik van bluswater: teveel kan leiden tot escalatie en meer milieuschade.'

De kosten van veiligheid

Het is slechts een greep uit de oplossingen en ideeën. ‘Bottom line’ is dat een gecombineerde aanpak een enorme impuls geeft aan veiligheid. Op basis van de kennis en de ideeën van de omgeving zelf. Uiteraard vergen aanvullende maatregelen een extra investering. Toch zijn de oplossingen relatief goedkoop omdat ze breed inzetbaar zijn.

En wat is duur als je het over veiligheid hebt? Eskens: bij een gezamenlijke raadsvergadering van de drie gemeenten wees de burgemeester van Moerdijk nog eens fijntjes op dit kostenaspect: 'wie veiligheid duur vindt, die moet eens een ongeluk proberen’. In Moerdijk weten ze er inmiddels alles van.

> Jeroen Eskens en Monique Berrevoets werken als hoofdadviseur bij Antea Group. Antea Group is één van de leidende adviesbureaus in Nederland als het gaat om fysieke veiligheid.