‘Rijkssteun nodig voor klimaatbeleid gemeenten’

Ondersteuning van gemeenten bij de uitvoering van het klimaatbeleid zou volgens de Raad van State een van de belangrijkste aandachtpunten voor het rijk moeten zijn. ‘Gemeenten moeten kunnen rekenen op steun van het rijk, ook in financiële zin.’

Dat stelt de Raad van State in een advies op het eerste Klimaatplan van het kabinet Rutte III. De stap van plan naar uitvoering vraagt veel aandacht, ook gezien de urgentie en omvang van de klimaat- en energietransitie. ‘Dat in het plan vele aspecten procesmatig zijn uitgedacht, is nog geen garantie voor een succesvolle uitvoering’, aldus het advies.

Spanning
Bij de uitvoering van belangrijke delen van het klimaatbeleid hebben de medeoverheden een belangrijke taak. Vooral op het snijvlak van energiebeleid en ruimtelijk beleid komen de verantwoordelijkheden van alle bestuurslagen samen. Op grond van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en de toekomstige Omgevingswet zijn gemeenten en provincies primair verantwoordelijk voor ruimtelijk beleid en de fysieke leefomgeving. ‘Dat paradigma is in zekere zin tegengesteld aan het paradigma van de Klimaatwet, die zich immers primair richt tot de regering. Dat kan spanning opleveren’, aldus de Raad van State.

NOVI
Essentieel voor een succesvolle uitvoering van het klimaatbeleid is een effectieve samenwerking tussen alle bestuurslagen. Het eerste aandachtspunt is dat er voor de ruimtelijke inpassing van het klimaatbeleid voldoende sturing op nationaal niveau is. ‘De regionale aanpak – met één RES per regio – kan leiden tot interregionale afstemmings- en inpassingsproblemen, en daardoor ook tot suboptimaal ruimtegebruik’, aldus de RvS. ‘Het is aan het rijk samenhang aan te brengen op een wijze die – in lijn met de Omgevingswet –‘nationale belangen’ veiligstelt, maar tevens voldoende ruimte laat voor eigen regionale verantwoordelijkheid bij de concrete invulling ervan. De nationale omgevingsvisie (NOVI) of een programma van rijkswege zouden die sturing kunnen geven.’ Maar de afwegingsprincipes in het NOVI-ontwerp bieden daar volgens de RvS te weinig houvast voor.

Aanzienlijke lasten
Als ander aandachtspunt noemt de RvS de ondersteuning van gemeenten. Die zijn van groot belang in de klimaat- en energietransitie. ‘Zij moeten deelnemen aan de RES, warmteplannen maken en vorm geven aan de wijkgerichte aanpak van het Klimaatakkoord. Dat vereist een forse inzet op onder meer kennis en capaciteit. Gemeenten moeten hierbij kunnen rekenen op steun van het rijk, ook in financiële zin’, benadrukt de RvS.

Eerder al wees de adviesraad erop dat de invoering van de Omgevingswet voor gemeenten aanzienlijke lasten met zich brengt en dat een goede ondersteuning van gemeenten nodig is. ‘De risico’s die gepaard gaan met de invoering van de Omgevingswet kunnen ook aan de voortgang van de klimaat- energietransitie in de weg staan. Het belang van een goede invoeringsondersteuning voor gemeenten is daarmee nog groter.’

Democratische legitimiteit
Verder is het volgens de Raad van State nodig dat er bij de uitvoering van het klimaatbeleid aandacht komt voor de democratische legitimiteit op lokaal niveau. ‘Als niet alleen de uitvoering, maar ook beleidsvorming op regionaal niveau ligt, zet dat spanning op de democratische legitimiteit. De RES is medebepalend voor de gemeentelijke (ruimtelijke) beleidskaders. Weliswaar wordt een RES uiteindelijk vastgesteld door de betrokken gemeenteraden, Provinciale Staten en algemene waterschapsbesturen. Maar het is dan wel zaak om hen, maar ook dagelijks bestuurders, vanaf de start van de totstandkoming van de RES te betrekken bij het proces. Goede, tijdige terugkoppeling en tijd voor overleg in onder meer de gemeenteraad is daarvoor cruciaal.’