Onderzoek: de slag om de Kolkschool

Een gelekt bod, ‘gestuurde taxaties’ en een rekenkamer die zich weggetreiterd voelt. De verkoop van de voormalige Kolkschool in Almelo groeide uit tot een hoofdpijndossier. Verliezer is het burgercollectief dat het pand wilde opknappen tot cultuur/woon­gebouw. 

door Hester den Boer en Bram Logger * 

De gemeente Almelo heeft de Kolkschool in maart verkocht aan een projectontwikkelaar, die er appartementen in gaat bouwen. Daarom moet muziekpodium Paco Plumtrek weg, net als ATIB, de Turkse vereniging. Samen met een projectontwikkelaar deed Henk Lammers van het muziekpodium zelf een poging de school te kopen met het plan deze te verbouwen tot combinatie van wonen, werken en cultuur. Maar dat plan heeft nooit een serieuze kans gekregen, blijkt uit een reconstructie van dit jaren slepende hoofdpijndossier door onderzoekscollectief Spit* voor Binnenlands Bestuur.

Ontslag rekenkamer
In 2014 belandt de Kolkschool op de gemeentelijke verkooplijst. In 2015 komt ontwikkelaar Kloos2 in beeld als geïnteresseerde partij. Kloos2 wil de school verbouwen tot appartementen. In 2017 doet hij een bod ver onder de prijs die de gemeente eerder verlangde: 320.000 euro. De raad vindt het bod echter veel te laag, wil andere partijen ook de kans geven een plan in te dienen en eist een oplossing voor de huisvesting van onder andere Paco Plumtrek.

Er is ook kritiek van de Rekenkamercommissie Almelo (RCA), die onderzoek doet naar de verkoop van de school. Maar als de rekenkamer de brief met haar bevindingen naar de raad wil sturen, barst er een bom op het stadhuis. Riekele Bron, destijds voorzitter van de rekenkamercommissie, zegt al snel tot de conclusie te zijn gekomen dat het niet helemaal volgens de regels is gegaan. Wat Bron nog het meest verbaast, is de reactie op zijn rapport. ‘Wij hebben als commissie toen onder druk van het college besloten de brief als niet geschreven en niet verstuurd te beschouwen waardoor hij formeel niet bestaat.’

Burgemeester Arjen Gerritsen (VVD) ontkent dat er sprake is geweest van druk. Een half jaar later dient de voltallige rekenkamer zijn ontslag in. De affaire-Kolkschool is een van de redenen, maar er speelt meer. ‘Ik weet dat ook in andere onderzoeken het college ons onderzoeksproces bepaald niet bevorderde. Misschien mag ik het traineren noemen. We zijn als rekenkamer in feite weggetreiterd,’ zegt oud-rekenkamercommissielid Frank Galesloot. Ook was er spanning intern binnen de rekenkamercommissie, die bestond uit raadsleden en externe leden zoals Bron en Galesloot. Door dat interne conflict kon de rekenkamer niet langer naar behoren functioneren.

Bron. ‘Ik heb de burgemeester van Almelo beloofd niet actief naar buiten te treden met dit verhaal, maar ik heb altijd gezegd dat als mensen ernaar vragen, ik de waarheid zou vertellen.’ Burgemeester Gerritsen zegt in een reactie dat de Rekenkamercommissie zelf initiatief heeft genomen om de brief over de Kolkschool terug te trekken, omdat die niet voldeed aan de eisen die de rekenkamer zichzelf stelde.

Doorbrieven bieding
Nadat de gemeenteraad het bod van Kloos2 in september 2017 heeft afgewezen, zet het college de Kolkschool opnieuw in de verkoop. Ditmaal mag poppodium Paco Plumtrek ook een plan indienen. Sluitingsdatum is 1 december 2018. Organisator Lammers verzamelt sympathisanten die verenigd in de Werkgroep Kolkschool contact leggen met projectontwikkelaar Babbette Schoonebeek. Ze ontwikkelen een alternatief plan waarin de culturele bestemming wordt gecombineerd met wonen en werken.

Schoonebeek doet een bod van 353.000 euro, iets meer dan het oorspronkelijke bedrag dat Kloos2 zou betalen. Ook nemen ze het vervallen gymlokaal mee in de koop, waar Paco Plumtrek het muziekpodium kan voortzetten. Kloos2 biedt met zijn oorspronkelijke plan, zonder gymzaal, nu 280.000 euro. Eind december, zo belooft de ambtenaar op de afdeling vastgoed, zou de kogel door de kerk moeten zijn. Eind februari komt Kloos2 plots ook met een nieuw plan, inclusief de gymzaal met daarin, mits de aankoopprijs omlaag gaat, ook plek voor ATIB en Paco Plumtrek. Schoonebeek en Lammers zijn verbijsterd. De termijn was toch al gesloten? De plannen konden toch niet meer worden aangepast? En hoe komt Kloos2 aan informatie over hun plan over de gymzaal?

Maar in plaats van dan dat het wordt uitgezocht, wordt de chaos in maart 2019 nog groter. Het college meldt midden in het koopproces dat de Kolkschool opnieuw is getaxeerd. Die komt uit op circa 625.000, bijna twee keer zo veel als de vorige taxatie. Volgens het college kan er ‘door marktontwikkelingen’ meer worden verdiend. Door de hogere waarde – die Schoonebeek en Kloos2 niet te horen krijgen – moeten partijen een nieuw bod doen. Schoonebeek krijgt te horen dat ze ‘significant hoger’ moet bieden, anders gaat het pand alsnog in de openbare verkoop. Dat kan volgens de projectontwikkelaar niet uit. Ze blijft bij het oude bod van 353.000 euro.

Sloop gymzaal
Op 11 juni 2019 is de kogel door de kerk. Het college kiest voor Kloos2 en geeft de voorkeur aan alleen woningbouw in plaats van een culturele bestemming. En het bod van Kloos2 is hoger: 400.000 euro. Hiervoor koopt hij ook de gymzaal met toestemming die  te slopen en er huizen te bouwen. Schoonebeek is woedend, want zo krijgt Kloos2 in feite kostbare bouwgrond bijna gratis in handen.

Hoewel het formeel niet hoeft, wil de gemeenteraad eerst een debat. In de voorbereiding op dat debat duikt een mail op waarin een ambtenaar van de afdeling vastgoed aan Kloos2 schrijft: ‘Om een gelijk speelveld te krijgen deel ik je mee dat de St. Behoud Kolkschool (de werkgroep, red.) de gymzaal in hun plannen meeneemt en ook in de bieding, zijnde 353.000 euro’.

Projectontwikkelaar Schoonebeek ziet haar eerdere vermoedens bevestigd. Al in februari 2019 heeft de gemeentelijke vastgoedafdeling Kloos2 actief op de hoogte gebracht van haar plan én, zo blijkt nu ook, de hoogte van haar bod. Hierdoor kon Kloos2 zijn bod aanpassen en hoger bieden dan Schoonebeek. Volgens wethouder Langius was het echter precies de bedoeling om Kloos2 op de hoogte te brengen van Schoonebeeks plan om ook de gymzaal te betrekken. ‘We wilden een level playing field. Kloos2 moest ook een kans krijgen om een plan mét gymzaal in te dienen.’ Dat ook de hoogte van de bieding werd doorgebrieft, is ‘onzorgvuldig’, zegt Langius.

Bevoordeling
Andermaal gaat het verkoopproces op pauze. Om de zaak af te handelen, komt er eerst een  KPMG-onderzoek naar de vastgoedafdeling in het geheel en de verkoop van de Kolkschool in het bijzonder. Dat onderzoek is kritisch op de vastgoedafdeling, net als het vastgoedrapport van de Rekenkamercommissie uit 2017, waarvan met de aanbevelingen door het college weinig is gedaan. Er zijn te weinig beleidskaders en KPMG bevestigt de urgentie om de vastgoedactiviteiten van de gemeente verder te verzakelijken. Maar de consultants vinden geen bewijs dat Kloos2 bewust is bevoordeeld. Hans Kloosterman, eigenaar van Kloos2, vermoedt dat het doorspelen van bedragen ‘een opportunistische manier van de gemeente is geweest om biedingen te verbeteren’. 

‘Ik zie dit vaker’, reageert desgevraagd Frans Soeterbroek, expert omgevingsbeleid die zich met zijn bureau De Ruimtemaker bezighoudt met stadsontwikkeling en democratische vernieuwing. ‘Gemeentelijke vastgoedbedrijven zijn op een hypercommerciële manier gaan werken. Ze hebben soms nauwe banden met marktpartijen en houden burgers op afstand. Zo’n extreem geval waarbij zelfs de Rekenkamer zich onder druk voelt gezet, kom ik zelden tegen.’

*Hester den Boer en Bram Logger zijn verbonden aan het onderzoekscollectief Spit

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 11 van deze week (gratis inlog)