Op rooftocht

Eerder al constateerde Binnenlands Bestuur dat het einde voor de waterschappen als zelfstandige bestuurslaag nabij was. Niet alleen de heroverwegingswerkgroep openbaar bestuur van Chris Kalden zette er een streep door, de ene politieke partij na de andere doet dat in de verkiezingsprogramma’s nu ook.

Van de grote partijen is alleen de VVD bij nader inzien niet voor afschaffing, zoals dat in de eerste conceptversies van het verkiezingsprogramma nog wel het uitgangspunt was. Een lobby - de liberalen zijn met acht dijkgraven hofleverancier - heeft het tij blijkbaar weten te keren. Althans binnen de eigen gelederen. Vooralsnog wil de VVD het houden bij afschaffing van de directe verkiezingen voor de waterschappen.

Of het genoeg is om het instituut op het droge te houden, is twijfelachtig: zelfs het CDA - de partij die altijd pal stond voor de waterschappen - heeft vorig weekeinde tijdens het partijcongres besloten de waterschappen onder te brengen bij de provincies. Volgens Ank Bijleveld, staatssecretaris van Binnenlandse Zaken maar vooral ook de nummer 2 op de CDA-kandidatenlijst, is dat voordeliger (want minder bestuurders). Kortom: alleen VVD, ChristenUnie en SGP zijn voor behoud van de waterschappen.

Intussen maken andere bestuurslagen zich op om de spartelende waterschappen hun ‘kant’ op te trekken. ‘Breng ze onder het provinciale bestuurlijke dak’, opperen de verzamelde provincies. Volgens het IPO, de provinciale koepelorganisatie, is er geen aparte bestuurlijke organisatie noodzakelijk voor het uitvoeren van de regionale waterbeheerstaken. De besparing? 300 tot 400 miljoen euro.

De reactie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) volgde ogenblikkelijk: ‘Bundel de bestuurlijke krachten van waterschappen en gemeenten.’ Het voordeel? Structureel 380 miljoen euro per jaar. Dat is dus lood om oud ijzer. Nee hoor, stelt de VNG. Anders dan bij het voorstel van de provincies - opheffen van waterschappen - is voor de VNG-variant een reorganisatie van de waterschappen niet nodig. En ook geen grondwetswijziging.

Het samenvoegen van gemeenten en schappen kan in de komende kabinetsformatie direct worden geregeld via wijziging van de kieswet. Dat betekent geld- en tijdwinst. Het zijn pogingen van de decentrale overheden om zich breed te maken in deze tijd van eten of gegeten worden. Welke van de twee vechtende honden maakt nu de meeste kans op de hapklare prooi, als niet uiteindelijk een derde - Rijkswaterstaat - er mee heen gaat? Het besparingsplan van de provincies lijkt minder onderbouwd dan dat van de gemeenten.

Maar het gaat in deze kwestie natuurlijk niet om geld alleen. Het gaat vooral om macht, om het antwoord op de vraag wie het straks voor het zeggen heeft. En dan komt de politiek weer om de hoek kijken. Van oudsher drukt het CDA een stempel op de waterschappen. Ze staan niet voor niets als boerenrepublieken te boek. In wezen geldt datzelfde voor de provincies. Ook in die bestuurslaag is de invloed van het CDA altijd groot, om niet te zeggen dominant. Drenthe is de enige provincie waar de partij niet op het pluche zit.

Het verrassende loslaten van de waterschappen door het CDA kan in die zin worden gezien als een uitgekiende vlucht naar voren. Ondergebracht bij de provincies, blijft de zeggenschap over het water meer dan een beetje in de christen-democratische familie.