Omstreden buitenkunst: buurtopstand tegen beeldfontein

Boze buurtbewoners, een regen van bezwaarschriften, een gemeente die de opdracht terugtrok en een kunstenaar die een rechtszaak aanspande: zelden verliep de voorgenomen plaatsing van een kunstwerk zo desastreus als in de Hoofddorppleinbuurt in Amsterdam-Zuid. De bron van de conflicten: het kunstwerk Westland Wells op de Theophile de Bockstrook, vlakbij het Vondelpark.

Weinig onderwerpen zetten de verhouding tussen burger en lokale overheid zo snel op scherp als kunst in de openbare ruimte. In een zomerserie belicht Binnenlands Bestuur de (voorgenomen) plaatsing van zes omstreden kunstwerken. In deel 5: Westland Wells. 

Droge fontein

Kunstenaar Femke Schaap, bekend van haar video-installaties, bedacht een ‘virtuele fontein’ in de vorm van drie gietstenen schermelementen, die overdag als zitobjecten worden gebruikt, maar ‘s avonds veranderen in een projectiescherm. Op de stenen zouden beelden worden geprojecteerd van golven, stralen en druppels, gefilmd met het water uit de naastgelegen Westlandgracht. ‘Een fontein waarvan je niet nat wordt,’ vatte Schaap samen.

 
Wantrouwen

Aanvankelijk leek er geen vuiltje aan de lucht voor Westland Wells. Omwonenden namen in 2012 de presentatie in het buurthuis De Cascade voor kennisgeving aan. Maar toen de werkzaamheden voor de plaatsing van het kunstwerk startten, sloeg de welwillende houding om in wantrouwen. Volgens een groep actieve buurtbewoners zouden de sculpturen het buurtgroen aantasten, zou het kunstwerk gevaarlijk zijn voor spelende kinderen, de verkeersonveiligheid vergroten én hangjongeren en graffiti aantrekken.

Epileptische aanvallen
Het verzet werd nog feller toen een ‘deskundige’ uit de buurt de theorie lanceerde dat de lichtprojecties tot epileptische aanvallen zouden kunnen leiden. Een claim die niet door onderzoek kon worden gestaafd, maar toch in veel discussies bleef na-echoën.

Aangepast 
Hoewel ruim honderd buurtbewoners een bezwaarschrift schreven, zag stadsdeel Zuid geen reden om van het kunstwerk af te zien. ‘We hebben alle bezwaren zorgvuldig bekeken en het werk is op een aantal punten aangepast’, zei stadsdeelvoorzitter Sebastiaan Capel. Tijdens een extra bewonersavond liepen de emoties hoog op en dreigden verschillende omwonenden met gerechtelijke stappen. ‘Als de schepping van de wereld in Zuid was begonnen, waren de werkzaamheden op dag twee stilgelegd na ontvangst van een aangetekende brief van een advocaat,’ concludeerde Het Parool.

Effectieve hetze
Toen ook de Amsterdamse gemeenteraad begon zich te roeren, besloot het stadsdeel alsnog een streep te zetten door Westland Wells. Dat was echter tegen het zere been van kunstenaar Femke Schaap. Ze vond dat haar kunstwerk was gedwarsboomd door de ‘effectieve hetze’ van een kleine groep buurtbewoners en stapte naar de rechter om plaatsing af te dwingen.

Nieuwe locatie 
Hoewel de rechter in eerste instantie niet met haar eis meeging, kreeg de kunstenaar in hoger beroep alsnog gelijk. Het gerechtshof besloot dat de gemeente Amsterdam binnen twee jaar moet meewerken aan plaatsing op een alternatieve locatie, op straffe van een dwangsom van 50.000 euro. Die locatie is inmiddels gevonden. Westland Wells, dat is herdoopt in Virtual Fountains, krijgt een plaats op het Europaplein-Oost, tegenover de RAI.

Omgevingsvergunning

Ondanks het feit dat De Telegraaf eind vorig jaar wist te melden dat ook in deze buurt ‘fel verzet’ is tegen het ‘stroboscopische’ videokunstwerk, werd in maart dit jaar een omgevingsvergunning afgegeven. De bezwaren van omwonenden zijn inhoudelijk afgewezen: de bezwaarschriftencommissie vond het ‘algemeen belang’ zwaarder wegen dan de nadelige gevolgen voor de omwonenden.

Nieuwe ontmoetingsplekken
Dit betekent dat de voorbereidingen voor de plaatsing van het kunstwerk eindelijk kunnen beginnen – tot tevredenheid van de stadsdeelvoorzitter. Capel: ‘Kunst in de openbare ruimte verfraait de stad en zorgt voor nieuwe ontmoetingsplekken. Tegelijkertijd weten we dat het realiseren van een publiek kunstwerk soms met de nodige weerstand gepaard gaat. Virtual Fountains is daar het levende bewijs van, maar we zijn blij dat we het kunstwerk voor de stad hebben kunnen behouden.’