Omgevingswet zet deur open voor milieucrimineel

De invoering van de Omgevingswet leidt mogelijk tot meer milieucriminaliteit. De vrees bestaat dat handhaving lastiger wordt, omdat straks voor economische activiteiten eenvoudiger een vergunning te krijgen is.

Die waarschuwende woorden staan in het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit 2021 dat minister Grapperhaus van Veiligheid en Justitie aan de Tweede Kamer stuurde. Onder andere politie, Openbaar Ministerie, inspecties en Omgevingsdiensten diepen in het rapport negen vormen van milieucriminaliteit uitgediept. In een aparte paragraaf wordt aandacht besteed aan wat er door veranderende regelgeving de komende jaren op dat vlak te verwachten valt.

Handhaving ingewikkeld

De invoering van de Omgevingswet wordt daarbij als belangrijk risico aangestipt. Veel economische activiteiten zullen namelijk als gevolg daarvan vallen onder algemene regels en voor initiatiefnemers zal het eenvoudiger worden om een vergunning te krijgen. Met name de Omgevingsdiensten verwachten dat handhavingstrajecten daardoor ingewikkelder zullen worden: in het geval er dingen misgaan, worden ze medeverantwoordelijk doordat ze geacht worden ‘mee te denken’ bij de vergunningsaanvraag en er vooral op gericht moeten zijn om activiteiten mogelijk te maken.

Toezicht onder druk

Als het goed is, treedt de Omgevingswet 1 juli 2022 in werking. De wetwijziging houdt onder meer in dat allerlei activiteiten in de bodemketen waarschijnlijk niet langer vergunnings- of meldingsplichtig zijn, tenzij Europese regelgeving dat vereist. ‘Het toezicht op de grondstromen zal hierdoor onder druk komen te staan’, aldus het rapport.

Iets anders dat kwaadwillenden in de kaart speelt, is dat bevoegde gezagen en alle andere betrokkenen eerst zullen moeten leren omgaan met de nieuwe regels van de Omgevingswet, waardoor mogelijk in eerste instantie onduidelijkheid zal bestaan over de taken en verantwoordelijkheden.

Circulaire economie

Niet alleen de invoering van de Omgevingswet, maar ook de opkomst van de circulaire economie wordt als risico aangemerkt. De overgang naar een circulaire economie heeft een grote invloed op grondstromen en bouwstoffen, waarbij de verwachting is dat het hergebruik van grond, maar vooral bouwstoffen (of verwerken van afvalstoffen in een bouwstof) steeds vaker zal voorkomen. ‘Hierdoor zullen minder schone bouwstoffen uit het milieu hoeven worden gewonnen, maar bestaat wel het risico dat verontreinigende en gevaarlijke stoffen in het milieu terecht zullen komen. Aangezien het vaak afvalstoffen betreffen waarbij de kosten voor reiniging of storten erg hoog zijn, bestaat het risico dat deze afvalstoffen op een veel goedkopere manier worden verwerkt en niet nuttig en functioneel worden toegepast in het milieu of verwerkt in bouwstoffen. In dat geval slaat de weegschaal snel de verkeerde kant uit, namelijk dat er meer gehecht wordt aan het economisch belang dan de zorg voor de leefomgeving’, aldus de rapporteurs. Technologische ontwikkelingen gaan binnen de sector vaak sneller dan waarop kan worden geanticipeerd door de overheid.

Blinde vlek

Preventie is volgens het rapport hard nodig, omdat milieucriminaliteit het beste aan de voorkant wordt teruggedrongen. Dat kan door het verbeteren van wet- en regelgeving, zodat daders minder makkelijk mazen in de wet kunnen vinden. Wat eveneens helpt, is het vergroten van de sociale controle. Daarbij zouden brancheverenigingen dan een rol kunnen spelen. ‘Preventie vraagt om het terugdringen van de gelegenheid om criminaliteit te plegen. Het blijkt dat de handhavende instanties soms geen zicht hebben op delen van de keten. Als er in het geheel geen toezicht is dan kunnen overtredingen moeilijk uitblijven’, aldus de rapporteurs. Zaak is het de blinde vlekken door de opsporingsinstanties in kaart te laten brengen. Daarvoor is dan wel extra capaciteit nodig.