‘Ineens ging heel Brabant op slot’

Irene Lammers, strateeg en projectleider netschaarste bij de provincie Noord-Brabant: ‘De urgentie is sterk toegenomen. Twee jaar geleden bestond netschaarste nog nauwelijks in West-Brabant. Maar op kaartjes was te zien hoe het net daarna is gaan dichtslibben. Het eerst voor wat betreft de teruglevering van energie uit duurzame opwekprojecten aan het elektriciteitsnet. Maar  een week of zes geleden verklaarde netbeheerder TenneT plotseling dat heel Brabant op slot zit ook voor wat betreft afname. Dat zagen we in het begin van dit jaar niet aankomen.’
 

‘Je moet het zien als een soort fileproblematiek. Als er eentje gaat remmen, gaan anderen ook remmen en dan stapelt het probleem zich snel op. Het hoofdprobleem is dat de vraag naar elektriciteitstransport veel sneller groeit dan netbeheerders kunnen bijhouden. De schaarste bij teruglevering is vooral ontstaan door subsidieprogramma’s voor de aanleg van zonneparken en de vergunningsvrije grootschalige opwek van zonne-energie op bedrijfsdaken. Die programma’s waren overweldigend succesvol, waardoor er ontzettend veel zonprojecten zijn opgestart. Vaak komen die terecht in buitengebieden, op plekken waar weinig netwerk ligt. Netbeheerders dringen erop aan om meer windturbines neer te zetten, want dat is voor hen veel gunstiger qua bekabeling. Maar dat is voor ons weer lastiger, onder meer op gebied van draagvlak bij omwonenden.’

‘In algemene zin komt die voort uit economische groei en de elektrificatie die we doormaken van bedrijven en mobiliteit, ook vanwege de klimaatopgave. Ook stappen veel Brabanders vanwege de hoge gasprijzen versneld over naar een warmtepomp. Nu wordt ook duidelijk dat de beschikbare transportcapaciteit in de netwerken van TenneT en Enexis niet efficiënt wordt gebruikt. Veel bedrijven hebben aan een soort handdoekje leggen gedaan: extra capaciteit reserveren omdat ze hun exploitatie op termijn niet in gevaar willen brengen. Op zich verstandig vanuit het bedrijfsbelang,  en vanuit de regelgeving mag dat gewoon. Het was eerder nooit een probleem. Maar nu we te maken hebben met acute netschaarste wel, en liggen daar ook mogelijkheden voor oplossingen.’

 

‘Dan kom je uit op congestiemanagement. Netbeheerders kunnen teruggaan naar hun klanten om te vragen of ze al dat gereserveerde gebruik echt nodig hebben. Vaak is er sprake van piekbelasting op bepaalde uren van de dag. Er is meer mogelijk als bedrijven flexibeler kunnen inspelen op de dalmomenten in de energielevering. Dat is de exercitie waar netbeheerders nu mee bezig zijn.’

‘Voor ons kwam dit vraagstuk vijftien maanden geleden als een donderslag bij heldere hemel. Niemand dacht dat het hier een issue was, totdat het eerste bedrijf zich in Brabant ineens niet meer kon vestigen. Toen is er door de provincie beleid ontwikkeld aan de hand van een knoppenplan  met 14 interventierichtingen om dit probleem op te lossen. Ja, dat klinkt complex, maar je moet ook eigenlijk het hele systeem, het hele netwerk anders laten acteren. Dat vergt acties op verschillende niveaus, verspreid over korte, middellange en langere termijn.’

 

‘Daar werken we aan lokale oplossingen als cable pooling, waarbij je wind- en zonneprojecten over dezelfde kabel laat lopen. Gisteren vertelden een paar gemeenten me over een project waarbij de energieaansluiting in de gemeente A niet meer kon, maar waarbij ze konden ‘meetakken’ in een welwillende buurgemeente. Zo lukte de aansluiting wel. Je kijkt daarbij flexibeler naar de netmogelijkheden die je beter probeert te benutten. Ook zijn er oplossingen denkbaar buiten de elektriciteitsnetwerken om, bijvoorbeeld door gebruik te maken van batterijen. Daar ligt ook een kans voor marktpartijen.’


 

‘Daarbij onderzoeken we een andere samenwerking tussen regionale overheden en netbeheerders. Wat voorzien we voor ontwikkelingen in de regio? Wat is er aan netwerk nodig om die mogelijk te maken, welke ambities moeten we een poosje in de ijskast zetten en welke gaan de komende tijd helemaal niet lukken? Dat is de exercitie van het integraal programmeren. Als provincie of gemeente kunnen we invloed uitoefenen doordat alle initiatieven vaak nog plannen moeten maken. Een andere werklijn is dat we onderzoeken of we de aanleg van het energienet hier en daar kunnen versnellen. In de buurt van de Moerdijk moet een 380kV-station voor hoogspanning worden gebouwd. In het investeringsplan van TenneT wordt uitgegaan van een realisatieperiode van een jaar of negen. Samen met de TenneT, Enexis, de gemeenten en de rijksoverheid proberen we als provincie nu die termijn te halveren en in kaart te brengen wat daarvoor moet gebeuren, bijvoorbeeld door alle vergunningsaanvragen voor een heel traject in één keer aan te vragen, in plaats van volgordelijk.’

‘We zijn begonnen aan een systeemstudie waarin we onderzoeken hoe het energiesysteem er in 2050 uitziet. En van daaruit dan terug redeneren: wat is er dan al nodig in 2030? Je ontdekt dan dat Brabant echt een drukke provincie is. Er komen hier qua energie veel dingen samen:  woningbouw, duurzame energieprojecten, de aanlanding van wind op zee, de verduurzaming van onze industrie, de Deltacorridor, een warmtenet rondom de Amercentrale enzovoort. Met die nieuwe studie proberen we het energiesysteem van de toekomst en de ruimtelijke reserveringen over langere termijn in kaart te brengen.‘

 

‘De stuurgroep RES is in West-Brabant bestuurlijk verantwoordelijk voor het integraal programmeren, samen met TenneT en Enexis die voor dit onderwerp aanschuiven. In het project werken we vanuit een gezamenlijk opdrachtgeverschap met netbeheerder Enexis. Ze kijken mee en geven de workshops die we organiseren mede vorm. Het is onze missie om de twee werelden – die van netbeheerder en overheid – bij elkaar te brengen. Tot nu toe ging alles gescheiden: de overheid maakte plannen en de netbeheerders maakte investeringsplannen om hun netwerk te verbeteren. We willen als overheid samenwerken met de netbeheerder, om te zorgen dat de maatschappelijke prioriteiten geborgd zijn. Tegelijk is het in het belang van de netbeheerder om beter te snappen wat er op hen afkomt en daar de investeringsmogelijkheden op af te stemmen.’  

 

‘We zijn nu vooral bezig om elkaar beter te leren kennen en dat loont. Enexis had een bepaalde doorrekeningsmethodiek voor investeringsplannen, waarbij een beperkt aantal landelijke databronnen werd gebruikt. Veel ontwikkelingen waren daardoor bij hen niet in beeld. Met onze data kunnen wij ze daar wél op attenderen. In december komt Enexis met een nieuwe doorrekening. Hierdoor zal de kloof tussen de ambities in de regio, en de mogelijkheden en onmogelijkheden van het electriciteitsnet beter in beeld komen. Al is het een illusie dat we de schaarste de komende tien helemaal kunnen oplossen. Deze situatie houden we nog wel even.’

In de landelijke werkgroep Integraal Programmeren wordt samenwerkt door de ministeries van EZK en BZK, het IPO, de VNG, de Unie van Waterschappen, Netbeheer Nederland, NP RES en TNO.