Omgevingswet geen moetje maar noodzaak

Oplopende kosten, onzekerheid over de invoeringsdatum, het complexe digitale stelsel. Onder gemeenten neemt het chagrijn over de Omgevingswet toe. Co Verdaas en Jop Fackerdey, twee fans van het eerste uur, slaan alarm.  

Planeet
Hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de TU Delft en dijkgraaf bij Waterschap Rivierenland Co Verdaas blijkt de term ‘Omgevingswet’ in 2003 als vers aangetreden PvdA-Kamerlid nota bene te hebben gemunt. ‘Het was bij de behandeling van de Tracéwet. Ik gaf aan: er moet niet nóg een wet bij, maar we moeten terug naar één integrale wet voor de ruimtelijke omgeving.’ Lachend: ‘In de Kamer werd mijn voorstel weggehoond. Van welke planeet kwam die meneer?’
 
Stapels papier
Jop Fackeldey, tegenwoordig PvdA-gedeputeerde in Flevoland, was van 2007 tot 2018 wethouder voor die partij in Lelystad. ‘Ik had vanuit de gemeenten in de VNG-commissie ruimte de Omgevingswet in portefeuille’, blikt Fackeldey. ‘De wet was het antwoord op een probleem waar gemeenten al jaren tegenaan hikten: de ellenlange ruimtelijke procedures. Om steeds weer een andere reden konden bezwaarmakers naar de rechter stappen. Als beginnend wethouder werd ik gek van alle projecten waar niks van terechtkwam. Nou ja, alleen wat stapels papier verplaatsen.’

Democratische impuls
‘De Omgevingswet is een democratische impuls’, zegt Verdaas. ‘Je wordt als gemeente aan de voorkant van de besluitvorming gedwongen alle partijen om tafel te krijgen. Dat is nu het grootste tekort in de keuzes rondom de inrichting van Nederland. We proberen via van elkaar gescheiden, sectorale routes een ruimtelijke ontwikkeling tot stand te brengen. Maar je kunt als bestuurder de burgers bijna niet uitleggen hoe je tot de uiteindelijke afweging komt.’

Spijtig
Maar het aanvankelijke enthousiasme van veel pioniers dreigt om te slaan. ‘Dan zie je dat het juridische traject en dat van de digitalisering dusdanig ingewikkeld is, dat het technisch niet goed lukt’, constateert Fackeldey. ‘Daarom is de Omgevingswet dit voorjaar opnieuw met een jaar uitgesteld.’ Spijtig, vindt hij. ‘Als dat uitstel één keer gebeurt, dan denk je: nou, toe maar. Het blijft echter rommelen met die datum. Ook het wetgevingstraject is nog steeds niet afgerond en begint zo langzamerhand wel heel erg lang te duren. Dat haalt het tempo eruit.’

Niet klaar
Wacht even, dat extra jaar uitstel tot 1 januari 2022 is toch mede op verzoek van een groot aantal gemeenten tot stand gekomen? Ze waren er toch niet klaar voor? ‘Wat heet niet klaar?’, reageert Fackeldey. ‘Je hebt straks een fatsoenlijke overgangstermijn om je omgevingsplan te maken. En het merendeel van de gemeenten was wél klaar. De enige grote zorg is het digitale stelsel. Dat heb je bij de invoering echt nodig.’

Noodklok
Het Bureau ICT-toetsing (BIT) dat de ontwikkeling van het Digitale Stelsel Omgevingswet kritisch volgt, luidde daarover in november nogmaals de noodklok. Maar gaf ook aan dat nieuw uitstel van invoering meer problemen geeft dan oplost: dan maar met een karig basisstelsel de nieuwe ruimtelijke werkelijkheid in.

Eeuwig dilemma
‘Het is een eeuwig dilemma bij grote stelselherzieningen als de Omgevingswet’, zegt Verdaas. ‘Kom je de achterblijvers tegemoet of beloon je de koplopers?’ Hij ziet dat gemeenten om op 1 januari 2022 klaar te zijn nog bergen werk moeten verzetten. ‘Je moet investeringen plegen en het water staat aan de lippen. Dat veroorzaakt chagrijn, dat snap ik heel goed. Alleen: dan raakt de discussie over waarom we de wet wilden, vertroebeld door de kosten en de mate van ingewikkeldheid.  We staan op de drempel, maar we moeten er ook met elkaar overheen durven springen.’

Geen dooie letter
Wat adviseren ze gemeenten die worstelen met hun voorbereidingen op de Omgevingswet?
‘Ga zoveel mogelijk in de geest van de wet werken’, zegt Fackeldey. ‘Zorg dat je omgevingsvisie geen dooie letter is, geschreven van achter een ambtelijk bureau, maar doorleefd vanaf de voorkant. En zorg dat je bij elk nieuw initiatief het participatieproces goed inricht.’

Koude kermis
Verdaas: ‘We staan als overheden voor grote opgaven als klimaatadaptatie, woningbouw, de energietransitie, bereikbaarheid en de stikstofdiscussie. Als je je afvraagt wat voor stelsel we nodig hebben om dat op een ordentelijke manier tot besluitvorming en uitvoering te brengen, dan haalt niemand het in zijn hoofd om met 26 sectorale wetten aan te komen. Dat is wel wat wij nu hebben. De mensen die denken dat je daarmee straks nog kunt werken, die komen van een koude kermis thuis. De noodzaak van de Omgevingswet gaat voorbij aan alle operationele vraagstukken en financiële discussies. Je moet onze samenleving die wet gewoon gunnen.’

Lees het uitgebreide interview met Co Verdaas en Jop Fackeldey deze week in BB23 (inlog)