Ontregelen om te versnellen

Ruimtelijke ordeningsprocedures (RO-procedures) zijn onvoorspelbaar, duren te lang en zorgen voor vertraging van nieuwbouwprojecten tot soms wel vijf jaar. Overbodige en onnodig complexe wet- en regelgeving zijn een rem op woningbouwprojecten terwijl de bouw juist op alle fronten moet versnellen. Een pleidooi voor ontregelen en YIMBY (yes in my backyard) in plaats van NIMBY (not in my backyard).

De vertraging begint al in het planontwikkelingsproces voorafgaand aan de bestemmingswijziging en vergunningsaanvraag. Alleen al het planontwikkelingsproces kan wel drie jaar of langer duren terwijl de ervaring leert dat het bij daadkrachtig handelen op ambtelijk en bestuurlijk niveau ook binnen een jaar kan. Belangrijkste oorzaken van deze vertraging zijn:

• stapeling van - vaak conflicterende - ambities boven op het Nederlandse bouwbesluit; dit maakt het onmogelijk om tot een oplossing te komen voor conflicte­rende eisen of om de kosten van een bouwproject in verhouding te houden met de (huur)opbrengsten.
• gebrek aan ambtelijke capaciteit om de complexe planvorming en vergunningsprocedures voortvarend te doorlopen.
• gebrek aan leiderschap of daadkracht op ambtelijk en soms ook bestuurlijk niveau om tijdig knopen door te hakken en voortgang in projecten te houden.

Als de hobbel van de planvorming genomen is, volgt het vaak onvoorspelbare vergunningen­traject. Na de politieke besluitvorming in B&W, Raadscommissie en Raad, wat al snel drie maanden in beslag neemt, volgt de ter inzagelegging van zes weken, waarin onder andere omwonenden zienswijzen kunnen indienen bij de gemeente. Deze zienswijzen worden doorgaans relatief snel behandeld, met soms een kleine aanpassing in het plan als gevolg. Nadat B&W of de Raad de vergunning vervolgens verleent volgt een beroepsperiode van nog eens zes weken. Juist in deze fase treden steeds vaker serieuzere vertragingen op. Bij de rechtbank kan het een half jaar tot een jaar duren voordat er een zittingsdatum is. Afhankelijk van het juridisch oordeel, dient de belanghebbende na het beroep bij de Rechtbank, vaak ook een beroep in bij de Raad van State. Dit verlengt het proces vaak met nog eens 1,5 tot 2 jaar door gebrek aan capaciteit bij de Raad van State.

Het indienen van bezwaren is een democratisch recht, dat we absoluut moeten koesteren. Tegelijkertijd zijn de huidige mogelijkheden om bezwaar te maken tegen woningbouwplannen deels overbodig en onnodig complex. Diverse belanghebbenden, waaronder autonome stakeholders, individuele burgers, wijkverenigingen en natuur- en milieuorganisaties, tonen een groeiende betrokkenheid en hechten eraan dat hun standpunten serieus worden genomen, en met recht. Het vreemde is echter dat de grootste belanghebbende groep, de woningzoekende, zich niet als belanghebbende kan uitspreken vóór het voorgenomen bouwplan, terwijl de bezwaarmakers tegen het plan maar liefst drie escalatiestappen hebben om een plan te dwarsbomen. Waarbij sommigen deze processen zelfs exploiteren als een verdienmodel. Er zijn veel gevallen bekend waarbij burgers herhaaldelijk in beroep gaan, omdat zij weten dat de vertraging voor de ontwikkelaar veel geld kost en de ontwikkelaar daarom genegen is compensatie te betalen in ruil voor intrekken van het beroep.

Sneller duidelijkheid voor iedereen

Een aanpassing in het bezwaar- en beroeprecht is noodzakelijk om dé belangrijkste bottleneck in de realisatie van nieuwe woningen op te lossen. De capaciteit bij de Rechtbank en de Raad van State is simpelweg ontoereikend om alle bezwaarprocedures binnen redelijke termijnen, laat staan wettelijke termijnen, af te handelen. Dit zorgt voor onzekerheid bij ontwikkelaars en remt nieuwbouw, zeker in combinatie met de voorgestelde huurwet, het fiscale beleid en stapeling van maatregelen door Provincies en gemeenten bovenop wet- en regelgeving.

De mogelijkheid tot bezwaar en beroep moet blijven bestaan. Dat past in de democratische rechtsstaat. Maar de behandeltermijnen moeten korter. Na bezwaar bij de gemeente tijdens de eerste periode van ter inzagelegging zou enkel nog beroep bij de Rechtbank mogelijk moeten zijn. Na uitspraak van de Rechtbank zou de mogelijkheid om ook nog naar de Raad van State te gaan afgeschaft moeten worden. Om de wachttijden bij de Rechtbank te verkorten zouden een aantal specialistische RO-Rechtbanken opgezet moeten worden die enkel bezwaren op bestemmingsplannen en omgevingsvergunningen behandelen. Dit verkort de wachttijd op behandeling, versnelt de procedures en geeft zowel de bezwaarmakers als de plan-initiators meer zekerheid over een spoedige behandeling en helpt de woningzoekende echt.  

Van NIMBY naar YIMBY

Zorgvuldigheid in RO-procedures en de mogelijkheid tot bezwaar en beroep is belangrijk, maar ik zie dat het huidige systeem niet werkt en zelfs wordt misbruikt. En als iets niet werkt, dan moeten we het veranderen. Zeker als het gaat om het oplossen van grote crises in de samenleving, zoals het enorme woningtekort. Deze aanpassing is noodzakelijk voor de verbetering van de woningmarkt voor alle Nederlanders, en specifiek de doelgroepen die het nu zo moeilijk hebben. Het is belangrijk dat we in goede dialoog en samenwerking tussen publiek en privaat werken aan oplossingen voor het woningtekort in Nederland.

Vraag en aanbod van woonruimte in de stad zijn volledig uit balans. Het roer moet om: van NIMBY naar YIMBY. We zullen in het gevecht om die ruimte ook, en soms juist, in backyards moeten bouwen. Om iets beter te regelen, moet je soms namelijk eerst ontregelen.