Goede voornemens tegen tunnelvisie op afvalbeleid

In een uitzending van het NOS journaal (NOS website 12 december 2020), stelde men dat “Doorgeschoten overheidsbeleid leidt tot vervuiling in plastic afval”. Door het moeilijke maken van het weggooien van restafval zou het verleidelijk zijn om het restafval in de plastic zak te gooien, stelde het Afvalfonds, dat namens de producenten verantwoordelijk is voor recycling. En met te veel restafval in de plastic of PMD zak, wordt het afgekeurd en verwijdt de zak in de verbrandingsoven. 

De marketing manager van Attero stelde dat het bij voorscheiding een “soort wedstrijd van gemeenten” wordt om zo min mogelijk restafval in te zamelen bij huishoudens, en dat ze daardoor niet meer kijken wat er wordt ingezameld. Attero heeft een nascheidingsfabriek voor huishoudelijk afval om kunststoffen uit restafval te halen. De NOS  heeft gemeenten gesproken die inderdaad met een probleem zaten van te veel vervuilde ingezamelde kunststoffen. Vóórscheiding lijkt lastig te zijn. Zo lijkt het….

Echter meldt de NOS op het eind kort ook dat Rijkswaterstaat de kritiek niet deelt en stelt schriftelijk dat het een “te simpele manier van benaderen” is en dat er meer oorzaken mogelijk zijn. Het Afvalfonds nuanceert op haar website het beeld dat het bij gemeenten helemaal mis zou gaan en dat slechts “sommige gemeenten de verkeerde kant” op gaan. Ook stellen ze dat als het aan het begin van de keten misgaat, de rest een probleem heeft.

En daar zit juist een interessant punt. Er is al veel wetenschappelijk onderzoek verricht over het inzamelgedrag en die ligt er al jaren. Even een korte excursie langs wat wetenschap. Er zijn verschillende psychologische modellen om het gedrag van consumenten te verklaren. Één daar van is de Theory of Planned Behavior, dat kort gezegd stelt dat de intentie van een individu wordt beïnvloedt door drie factoren: houding (bijvoorbeeld: “ik vindt scheiden belangrijk”), de subjectieve norm (bijvoorbeeld “het kan wel belangrijk zijn, maar mijn omgeving vind het onzin”), en de perceptie van controle (bijvoorbeeld “ ik kan wel plastic apart houden, maar zie op het nieuws dat de gemeenten het niet aan kunnen, dus het werkt toch niet”).

Er zijn meerdere modellen die lijken op dit model. Ze zijn toegankelijk en erg leerzaam: zoek ze vooral op! Voorbeelden zijn de IMB (Information-Motivation-Behaviour Skills Model) en CADM (Multilevel Comprehensive Action Determination Model),  maar kijkt u ook verder. Een andere greep uit onderzoek: Brits onderzoek stelt dat bewoners een lagere verwachting hebben van financiële prikkels dan van verbetering van het recyclingsplan zelf, in het bijzonder de recyclinginfrastructuur en ondersteuning. Ander onderzoek stelt dat als het gemak en de beschikbaarheid van inzamelsystemen voldoende zijn, wordt er meer gerecycled in massa en in soorten recyclebaar afval. Dit zag ik ook weer terug bij de succesvolle inzameling van afval in Soerendonck door de toenmalige milieudienst SRE in 2012: service gericht inzamelen, dus ook inzameling van restafval niet zo moeilijk maken.

Als goede voornemen van het nieuwe jaar wil ik graag voorstellen om bij de uitvoering van afvalscheiding meer te kijken naar onafhankelijke bronnen en wetenschappelijk onderzoek. De NOS melde al dat Rijkswaterstaat stelde dat er meer mogelijkheden zijn. Deel dus met elkaar wat goed gaat en minder goed gaat, wees open, kijk over belangen heen. Neem eens een student in de arm die met literatuurstudies u meer inzicht geeft. Kijk zelfs over de discussie over vóór- en nascheiding heen naar statiegeld systemen of het vervangen van kunststof verpakking door ander materialen. Pak die 360-graden visie gelijk 3-dimensionaal!