Overheid bepalend voor economisch succes regio

Steden zijn de motoren van de economie. Welke bestuurlijke aanpak stuwt een regio op, welke is gedoemd te falen? Het Planbureau voor de Leefomgeving hield bijna achthonderd Europese steden tegen het licht en ontwikkelde een groeimodel. Onderzoeker Otto Raspe: ‘Overheidsbeleid heeft veel meer invloed dan we dachten.’

Rol markt overschat

Wie nog dacht dat ‘de markt’ het economische succes van een stad kan maken of breken, die komt in de nieuwste publicatie van het Planbureau voor de Leefomgeving bedrogen uit. ‘Stedelijke regio’s als motoren van economische groei’ luidt de titel, met als intrigerende onderkop (en centrale vraag): ‘wat kan beleid doen?’

Overheid doorslaggevende actor
Veel, luidt het antwoord. ‘De regionale overheid is méér dan alleen facilitator van de markt’, stelt onderzoeker Otto Raspe. ‘Ze is zelf als actor doorslaggevend. In het creëren van culturele voorzieningen, bijvoorbeeld, waardoor hoogopgeleide werknemers zich in een regio willen vestigen. Of in het stimuleren van de komst van kennisinstellingen die het ‘human capital’ en het innovatiesysteem van een stad verhogen.’ Zo onderscheidt Raspe acht ‘raderen’ die de stedelijke motor op gang kunnen krijgen en, als het goed is, steeds harder laten draaien. Met de juiste onderlinge afstemming van die raderen ligt voor elke stad van substantiële omvang een potentieel groeiscenario in het verschiet.

Hoe zijn jullie tot dit onderzoek gekomen?
‘Steden hebben een steeds belangrijkere rol in het stimuleren van de economie. Maar hoe dat proces precies werkt en wat beleidsmakers ervan zouden kunnen leren is nog nauwelijks in kaart gebracht. We hebben achthonderd stedelijke regio’s in Europa onderzocht, waarvan veertig in Nederland. Daarnaast legden we een speciale focus op zes steden die er in positieve zin uitsprongen. Daar hebben we aparte case studies van gemaakt, met een historische analyse hoe dat economische succes tot stand is gekomen. Een deel van die zes verhalen is bij insiders wel bekend. Zoals de triple helix van onderwijs, bedrijven en gemeenten die de motor vormt van Brainport Eindhoven of de high-tech industrie die de regio München opstuwt. Maar dat ook Milton Keynes in dat rijtje voorkwam, heeft me wel verrast.’

Wat verklaart het succes van die Britse stad?
‘Milton Keynes ligt tussen Londen en de regio Oxford-Cambridge en is ooit opgezet als forensenstad om de druk van Londen af te halen. Zeg maar het Almere van Engeland. Maar van begin af aan is de inzet van het gemeentebestuur geweest om er geen slaapstad van te maken en te kiezen voor suburbane stedelijkheid. Milton Keynes kreeg de een na grootste schouwburg van Engeland en een enorme shopping mall. Je woont er prettig en ruim in het groen. Dat trekt hoogopgeleide mensen aan, die een impuls geven aan de regionale arbeidsmarkt: ze vormen een belangrijke vestigingsfactoren voor nieuwe bedrijven.’

Hoe doen Nederlandse steden het afgezet tegen die in de rest van Europa?
‘Goed. Amsterdam en Eindhoven maken deel uit van de top, en zijn als een van de zes case studies uitgewerkt. De overige steden staan ten minste in de middenmoot, er is geen enkele stad bij die door het ijs dreigt te zakken. Van alle veertig regio’s scoort de kop van Noord-Holland rond Den Helder het slechtst. Maar het economisch perspectief daar is nog altijd veel beter dan in sommige andere Europese regio’s waar je door wegtrekkende bedrijvigheid en een laagopgeleide bevolking echt in een neerwaartse spiraal verzeild raakt. Een dergelijke situatie kennen we hier niet.’ 

Overheden kunnen het verschil maken in regionaal-economische groei, luidt een van jullie bevindingen. Hoe?
‘Veel regionale overheden werken nog sterk verkokerd. Ze denken dat je er met het stimuleren van innovatie en ondernemerschap wel bent. Als ons onderzoek één ding heeft geleerd, is dat het gaat om een veel breder samenspel van factoren. Een attractief woon-werkklimaat, de beschikbaarheid van geschoold personeel en een goede bereikbaarheid zijn minstens zo belangrijk.’

Kunnen stedelijke regio’s bij elkaar de kunst afkijken?  
‘Wel in de brede scope die je nodig hebt, maar er bestaat helaas geen uniform pad naar succes. Je kunt dus niet klakkeloos de succesformule van een andere regio combineren. Regionaal-economische ontwikkelingen verschillen sterk en komen vaak voort uit historisch gegroeide structuren. Het gaat erom de juiste beleidsmix te vinden. Wel zie je dat nieuwe activiteiten het makkelijkst tot bloei komen als ze voortborduren op de bestaande economische structuur en technologie én als ze aanhaken bij de specifieke thema’s of uitdagingen in de regio. Je moet je als stad dus juist durven onderscheiden.’

Hoe kan de landelijke overheid de regionale beter faciliteren?
‘Nu voert het rijk veelal een generiek beleid op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en innovatie. Ongeacht de regio. Landelijke en decentrale overheid zouden wat ons betreft veel vaker samen moeten optrekken. In het Verenigd Koninkrijk werken rijk en regio samen in Local Growth Deals, waar investeringen in woningmarkt, infrastructuur, kennis en opleidingen worden gecombineerd in één overkoepelend regionaal fonds. In Nederland is de gezamenlijke investeringsagenda die rijk en regio hebben gevoerd voor Brainport Eindhoven een goed voorbeeld. Een regionaal geïnspireerde aanpak – maatwerk – werkt dus echt beter. Steden zouden het voortouw moeten nemen om het aantal regio-deals tussen rijk en regio verder uit te breiden. Economieën concurreren niet meer per se tussen landen, maar veel meer tussen regio’s. Dit maakt dat regionaal-economisch beleid steeds meer het verschil gaat uitmaken. En aangezien we in Nederland niet zulke grote steden hebben dat we van natuurlijke groeivoordelen kunnen profiteren, zullen we dat slimmer moeten organiseren. Ook hierbij is de rol van overheden cruciaal.’   

De publicatie is te downloaden op www.pbl.nl.