Gevolgen PAS/PFAS onzichtbaar in begrotingen

Het stopzetten van de PAS-regeling en de verscherpte PFAS-norm kost vrijwel elke gemeente geld. Maar in de begrotingen voor 2020 is dit nauwelijks terug te vinden. ‘De kans is groot dat de meeste gemeentebegrotingen voor 2020 over een paar maanden worden gewijzigd.’

Ontbreken uitwerking

Slechts 13 procent van de gemeenten noemt de risico’s van zowel PAS als PFAS in de begroting. Dit blijkt uit onderzoek van Exilo, een expertisebureau voor financiën, control en bedrijfsvoering van lokale overheden. Exilo onderzocht de begrotingen van 114 kleine, middelgrote en grote gemeenten, verspreid over alle provincies. In alle onderzochte gemeenten is sprake van een of meer lopende grond­exploitatieprojecten.

Volgens onderzoeker Ricardo Kok zijn de uitkomsten representatief voor alle gemeenten in Nederland. Meer dan de helft van de gemeenten noemt PAS of PFAS niet in de begroting. Bij gemeenten met minder dan 50.000 inwoners komen PAS en PFAS in maar liefst 63 procent van de begrotingen niet terug. De 100.000-plus gemeenten doen het wat beter. In 73 procent van de begrotingen van deze gemeenten worden de gevolgen van PAS, PFAS of beide genoemd. Maar een cijfermatige uitwerking ontbreekt vrijwel altijd. 

Miljoenen
In mei bepaalde de Raad van State dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet mag worden gebruikt als basis voor toekomstige bouwactiviteiten, omdat dit in strijd is met Europese regels. Als gevolg hiervan kwamen tal van projecten stil te liggen. Uit een enquête van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) afgelopen zomer bleek dat het stopzetten van de PAS-regeling vrijwel elke gemeente treft.

Ook PFAS betekende voor veel gemeenten een streep door de rekening. Gemeenten moesten direct actie ondernemen om de PFAS-vervuiling in hun gebied in kaart te brengen. Uit een onderzoek van de VNG, waaraan 208 van de 355 gemeenten deelnamen, bleek dat 58 procent van de gemeenten eind vorig jaar al last had van de PFAS-problematiek en dat 19 procent van de gemeente op korte termijn problemen verwachtte. Volgens de VNG gaat het in meer dan de helft van de gevallen om woningbouwprojecten.

‘Het was onze bedoeling om de schade voor de gemeenten inzichtelijk te maken’, zegt Schumer. ‘Hoeveel miljoenen euro’s kost dit de gemeenten? Of met hoeveel procent waardeverlies op de grondexploitaties worden zij geconfronteerd? Dat wilden we op basis van de gemeentebegrotingen berekenen. Maar al snel kwamen we erachter dat die informatie in het gros van de begrotingen niet voorhanden was.’

Regionale verschillen
Opvallend is dat er grote regionale verschillen zijn in de aandacht voor PAS en PFAS, terwijl de problematiek in elke regio speelt. De overgrote meerderheid van de gemeenten in Flevoland en Noord-Brabant besteedt in de begroting aandacht aan de gevolgen van PAS of van zowel PAS als PFAS. In Groningen en Noord-Holland geeft slechts 20 procent van de gemeenten informatie over PAS en komt PFAS in geen enkele begroting voor. In Zeeland en Drenthe geeft zo’n 20 procent van de gemeenten informatie over zowel PAS als PFAS, maar de overige gemeenten in deze provincies noemen geen van beide.

Beleid uitstellen
Wat kunnen de gevolgen zijn, in euro’s, en hoe kan een gemeente dit vaststellen als er nog zo veel onduidelijkheid is? Als een gemeente bouwgrond niet kan verkopen, moet de gemeente langer rente betalen. Ernstiger is het als gemeenten de winsten van grondexploitatie verwerken in de begroting en op basis van deze prognoses beleid maken. ‘Als je rekent op 1 miljoen euro winst in 2020 en op nog eens 1 miljoen in 2021 en je kunt de grond niet verkopen en je wilt dat geld inzetten om ander beleid uit te voeren, heb je geen sluitende begroting.  Dan moet je waarschijnlijk ander beleid uitstellen of taakstellingen opleggen om de vertraging in de grondexploitatie te financieren’, zegt Schumer. Het financiële probleem wordt nog groter als een project uiteindelijk helemaal niet meer door kan gaan.

De gevolgen van PAS en PFAS zullen zeker aan de orde komen bij de totstandkoming van de jaarrekeningen over 2019 van de gemeenten, voorspelt Schumer. ‘De jaarrekening is de spiegel van de begroting. De kans is groot dat de meeste gemeentebegrotingen voor 2020 over een paar maanden worden gewijzigd.’ 

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 2 van deze week (inlog)