Raad informeren over camerawagens 'was goed geweest'

Het was achteraf gezien toch goed geweest om de raad te informeren over de inzet van camerawagens in de handhaving van de coronamaatregelen. Dat geven Rotterdamse wethouder Wijbenga (handhaving, VVD) en burgemeester Aboutaleb toe in een brief aan de raad. Wel houden ze vol dat de wagens een noodzakelijk en gerechtvaardigd middel zijn.

Ander karakter
Het was goed geweest om de raad actief te informeren over de inzet van camerawagens, schrijft de Rotterdamse wethouder naar aanleiding van tientallen vragen vanuit de gemeenteraad. De raad was namelijk niet betrokken bij het besluit om twee auto’s uitgerust met camera's vanaf 10 april in Rotterdam rond te laten rijden om het samenkomstverbod te handhaven. Ook het besluit om de wagens na vragen van de Autoriteit Persoonsgegevens tijdelijk stil te zetten, dat in een eerdere raadsbrief verzwegen was, had achteraf bezien wel met de raad gedeeld moeten worden.

De reden dat de raad in eerste instantie niet betrokken werd, was omdat gedacht werd dat de inzet van de wagens ‘op een soortgelijke wijze plaatsvindt als de mobiele camera’s van de gemeente op grond van de Politiewet’. De wethouder komt echter tot de conclusie dat de wagens toch echt een ‘ander karakter’ hebben.

‘Elk middel is cruciaal’
Wel vindt de wethouder dat de inzet van de wagens gerechtvaardigd blijft. Ondanks kritische vragen met betrekking tot privacy, blijven de wethouder en de burgemeester van mening dat de auto’s een ‘zeer efficiënt hulpmiddel’ zijn. ‘Gezien de besmettelijkheid van het coronavirus en de enorme opgave de om dit onder controle te krijgen was elk middel om de naleving te vergroten cruciaal’, antwoordt de wethouder op een van de raadsvragen.

68.750 euro
Of het middel de naleving inderdaad heeft vergroot, blijft nog onduidelijk. Dat zal moeten blijken uit de eerste evaluatie van het instrument, die in ieder geval voor de volgende commissievergadering op 28 mei naar buiten zal komen. Dan zal ongetwijfeld ook gedebatteerd worden over de kosten van de auto’s. Het huren van de twee camerawagens voor twee maanden kostte namelijk 68.750 euro, blijkt uit de wethoudersbrief.

Democratische controle
De brief komt in reactie op een hele reeks vragen vanuit de gemeenteraad. Donderdag 14 mei vergaderde de commissie Veiligheid en Bestuur over de camerawagens, maar na het stellen van alle vragen was er voor de wethouder en de burgemeester geen tijd meer over om op alle vragen in te gaan. Voor raadslid Nadia Arsieni (D66) was het een principieel debat. ‘Het gaat om het functioneren van de democratische controle,’ opende ze haar betoog in de commissievergadering.

Glad ijs
De camerawagens werden in eerste instantie aangeschaft voor ‘crowdcontrol’ tijdens het Eurovisie Songfestival. Daarvan was de raad al niet op de hoogte gesteld, zegt Arsieni. Vervolgens zijn de wagens ingezet tijdens het Paasweekend om te controleren of Rotterdammers zich aan de coronamaatregelen hielden, waarvan de raad ook niet wist. Na een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegeven werden de auto’s van de weg gehaald, maar dat werd in een raadsbrief vervolgens verzwegen. Later zijn de wagens toch weer ingezet, zonder de raad of de Autoriteit Persoonsgegevens daarover te informeren.

‘Er worden halve waarheden verteld. Wat mij betreft is dat echt glad ijs´, aldus Arsieni. Extra pijnlijk is dat wethouder Wijbenga in de Telegraaf en talkshow Op1 trots vertelde over de wagens, terwijl de raad op dat moment nog nergens van wist.

Paardenmiddel
De kans bestaat dat de auto’s de weg niet op hadden gemogen als de raad wél volledig was geïnformeerd. Op het gebied van privacy zitten er nogal wat haken en ogen aan de wagens. Volgens de Autoriteit Persoonsgegevens mogen gemeenten camera’s in de openbare ruimte alleen inzetten als ze hard kunnen maken dat dat echt nodig is. Arsieni ziet de noodzaak van de camerawagens niet in: ‘Iedereen filmen om de anderhalvemetersamenleving te handhaven is een paardenmiddel. En er zit nota bene een handhaver in de camerawagen die ook kan optreden. Hoeveel Rotterdammers moet je filmen voordat je er één tegenkomt die zich niet aan de regels houdt?’

Daarnaast had de gemeente vooraf een Data Protection Impact Assessment (DPIA) moeten doen. In de brief aan de raad stelt wethouder Wijbenga dat er op dit moment alsnog wordt gewerkt aan een DPIA, in samenwerking met de Autoriteit Persoonsgegevens.

Laconiek
Arsieni is blij dat de wethouder inziet dat de raad toch beter geïnformeerd had moeten worden. Maar ze is er nog niet helemaal gerust op. ‘Het blijft natuurlijk heel lelijk dat hierover nu pas openheid komt. Zonder de aanhoudende vragen van de gemeenteraad, de media en de Autoriteit Persoonsgegevens, zouden we dit allemaal niet weten. Dat geeft wel te denken over de laconieke houding waarmee met de rechten van burgers wordt omgegaan. Noodverordeningen zijn hier geen vrijbrief voor.’

‘Ook hou ik veel vragen over de Data Protection Impact Assessment’, zegt Arsieni. ‘Dat zou een automatisme moeten zijn. Het is maar helemaal de vraag of deze pilotvorm in Rotterdam wel mocht. Dat is nog steeds niet duidelijk.’

Politiestaat
De meeste partijen in de Rotterdamse raad zijn, net als Arsieni, kritisch op de acties van het college. ‘De coronacrisis wordt maximaal uitgebuit om de surveillancebevoegdheden op te rekken’, meldde SP-raadslid Taylan Cicek in de commissie. Ellen Verkoelen (50PLUS) deed er nog een schepje bovenop: ‘Het college wil misbruik maken [van de coronacrisis] om van Rotterdam een politiestaat te maken.’

Drones
Maar er zijn ook andere geluiden. VVD-fractievoorzitter Vincent Karremans schermde met Cicek en Verkoelen over de definitie van de woorden ‘misbruik’ en ‘politiestaat’, die hij onterecht vond (‘Mevrouw Verkoelen maakt zichzelf compleet belachelijk’, vond Karremans). Hij vroeg zich bovendien af of de auto’s niet ook voor andere doeleinden ingezet kunnen worden (‘ik zie mogelijkheden’, aldus Karremans). Maurice Meeuwissen, die de eenmansfractie van de PVV vertegenwoordigt, droomde zelfs al hardop over drones met camera’s.