Elke drempel bij stembus moet weg

De raadsverkiezingen naderen en dus loopt de landelijke verkiezingscampagne Elke Stem Telt. Over de foto’s van blije mensen die enorme rode potloden rondsjouwen, zullen de meningen wel zijn verdeeld. Maar op de slogan valt niets af te dingen. Die klopt als een bus, steeds meer zelfs. Over de jaren heen is de individuele stem zwaarder gaan tellen.

Dat zie je bijvoorbeeld aan de stemhulpen voor laaggeletterden en mensen met een verstandelijke beperking. Daar hangt een toenemende zweem van verontwaardiging omheen. ‘Honderdduizenden mensen met een verstandelijke beperking en laaggeletterden gaan niet stemmen of stemmen ongeldig,’ schrijft Steffie, een bekende aanbieder van dit soort stemhulpen. ‘Het stembiljet is veel te ingewikkeld gemaakt en mensen snappen de hele gang van zaken niet.’ Ook het College voor de Rechten van de Mens zit op die tour en trekt er zelfs een VN-Verdrag voor uit de kast. ‘Verkiezingen moeten voor iedereen toegankelijk zijn,’ aldus het College, ‘en dat is pas het geval als iedereen begrijpt hoe je moet stemmen en wat de standpunten van de politieke partijen zijn.’

De gedachte dat iedereen die mag stemmen ook moet kunnen stemmen, is echter nog niet zo oud. Sterker nog, in 2008 was dat expliciet niet de bedoeling van de grondwetgever. In dat jaar werd de algemene uitsluiting van het kiesrecht voor onder curatele gestelden uit de Grondwet geschrapt. Niet omdat alle wilsonbekwamen voortaan moesten gaan stemmen. Maar omdat een algemene uitsluiting een te bot middel was gebleken. Sommige onder curatele gestelden bleken namelijk hartstikke politiek bewust.

Eén van hen, Martijn, wist zelfs een rechtszaak tegen zijn uitsluiting van het kiesrecht te winnen. En daarom had de grondwetgever bedacht dat de grens van het kiesrecht zich voortaan beter zelf kon uitselecteren. Iedereen zou een stempas krijgen. Wie niet begreep waar die stempas goed voor was, moest hem vooral bij het oud papier doen. Maar wie dat wel begreep, was dus welkom bij de stembus.

‘Er worden steeds hogere eisen gesteld aan de vaststelling van de uitslag’

Van deze redenering is bij het College voor de Rechten van de Mens en bij Steffie niets meer terug te vinden. Zij gaan uit van de absolute waarde van iedere individuele stem. Élke stem telt. En ook de wetgever beweegt inmiddels mee in deze richting. Er zit een voorstel aan te komen om te experimenten met assistentie in het stemhokje, iets wat in het verleden altijd principieel werd beperkt tot het opheffen van een lichamelijke beperking.

Voor gemeenten is deze langzame verabsolutering van de individuele stem een belangrijke ontwikkeling. Parallel daaraan worden namelijk ook steeds hogere eisen gesteld aan de vaststelling van de verkiezingsuitslag. De verwachting is immers dat elke stem télt. In het verleden kon nog worden volstaan met de geruststelling dat er over de hele linie niet zoveel fouten waren gemaakt dat ze bij elkaar genomen de uiteindelijke zetelverdeling raakten. Maar dat gaat niet meer. Elk telverschil belandt tegenwoordig in het verontwaardigde frame van fraude en spookstemmen.

Nu de processen-verbaal van de stembureaus op internet moeten worden gepubliceerd, zal dat fenomeen zeker niet verdwijnen. Bovendien is nog onbekend hoe ver Forum voor Democratie bereid is Trump te volgen in het ondermijnen van de geloofwaardigheid van het hele verkiezingsproces. Dat Baudet bij de herindelingsverkiezingen in Purmerend zijn achterban ophitste om foto’s van ingevulde stembiljetten in te sturen, belooft alvast weinig goeds.

De campagne Elke Stem Telt moet daarom na de verkiezingen worden doorgezet naar een campagne om alle stemmen elektronisch te gaan tellen. Dat hoeft niet per se met een stemcomputer, dat kan ook met een zogenaamde stemprinter. Daarmee draait de kiezer een individuele stembiljetten uit die gemakkelijk kunnen worden nageteld. Maar het kan ook met kleinere stembiljetten die je elektronisch kunt tellen.