Regels aanpak online ordeverstoring ontoereikend

De huidige regels zijn ongeschikt om online ordeverstoringen te tackelen, blijkt uit onderzoek van NHL Stenden in opdracht van het Districtelijk Veiligheidsoverleg IJsselland. Maar dit kan wel opgelost worden, aldus onderzoeksleider Willem Bantema. ‘In België doen ze dat lokaal bijvoorbeeld door in het Algemeen Politiereglement heel simpel toe te voegen dat bepaalde regels ook online gelden.’

Avondklokrellen

Verstoringen van de openbare orde beginnen steeds vaker online. Kijk naar de avondklokrellen, verspreiding van desinformatie in Bodegraven en de boerenprotesten. Door corona zijn de grenzen tussen online en offline steeds verder afgebroken en worden lokale en fysieke effecten van online activiteiten steeds beter zichtbaar. Dat is een probleem voor veel gemeenten en de politie want de meeste wetgeving geldt voor de fysieke wereld. Reden voor het Districtelijk Veiligheidsoverleg IJsselland, waarin elf burgemeesters uit de regio IJsselland, politie en Openbaar Ministerie samen werken aan vraagstukken rond integrale veiligheid, om als eerste regio in Nederland onderzoek te laten doen naar de juridische mogelijkheden.

Drillraps

‘Het past bij deze tijd dat burgemeesters de juridische mogelijkheden van de online wereld gaan verkennen’, aldus lector lokaal bestuur en digitalisering Willem Bantema van NHL Stenden die het onderzoek met zijn team uitvoerde. Hij begrijpt de behoefte van gemeenten aan handvatten. De Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma probeerde dat vorig jaar met een online gebiedsverbod en burgemeester Femke Halsema van Amsterdam stelde onlangs een proef met online gebiedsverboden in om geweld via drillraps te voorkomen. Die maatregel lijkt Bantema ‘heel glad ijs’. ‘Je kunt daar niet differentiëren. Als je het doet, moet je het goed doen.’ Het blijft onduidelijk wat burgemeesters wel en niet mogen. ‘In die zin dragen de proeven bij aan meer inzicht in mogelijkheden en beperkingen.’

APV

Volgens de Zwolse burgemeester Peter Snijders ‘kunnen we onze ogen niet sluiten voor wat er online gebeurt’. ‘Op het moment dat je daar zaken ziet die tot ordeverstoringen kunnen leiden, wil je in formele zin de ruimte hebben om maatregelen te kunnen nemen.’ Kant-en-klare oplossingen biedt het onderzoek van Bantema daarvoor niet, want daarvoor is het probleem te complex, stelt de onderzoeker. ‘Het onderzoek geeft wel meerdere hulpmiddelen die overheden verder kunnen helpen. Wij hebben gekeken wat er binnen de APV kan. Maar vooral vanwege grondrechten zijn de mogelijkheden beperkt of niet toegesneden op het online domein. Dat geldt niet alleen voor de APV. Ook de Gemeentewet kwam in een andere tijd tot stand en is gericht op het fysieke domein.’

Zodra je online uitlatingen van mensen verbiedt, is dat inperking van een uitingsvorm en dan kom je aan de grondrechten.

Willem Bantema, lector lokaal bestuur en digitalisering

Wetgeving

Hoewel er ruimte bestaat voor bestuursrechtelijke experimenten, lijkt de bal naar de mening van de onderzoekers op lange termijn vooral bij de landelijke politiek in Den Haag te liggen. Eerder gaf de minister van Justitie en Veiligheid aan dat het aan gemeenteraden is om verder te verkennen of de APV mogelijkheden biedt. ‘Maar op basis van de uitkomsten van dit onderzoek ligt het meer voor de hand dat, indien gewenst, vanuit Den Haag wetgeving ontwikkeld wordt om gemeenten verder te ondersteunen, bijvoorbeeld door expliciete bevoegdheden toe te kennen aan burgemeesters.’ De huidige regels zijn volgens Bantema ongeschikt om online ordeverstoringen te tackelen, al ziet hij wel een oplossing bij onze zuiderburen. ‘In België doen ze dat lokaal bijvoorbeeld door in het Algemeen Politiereglement heel simpel toe te voegen dat bepaalde regels ook online gelden.’

Grondrechten

Bantema zou wel voorzichtig zijn met meer bevoegdheden aan burgemeesters geven, maar snapt dat de meeste burgemeesters rellen en onrust willen voorkomen. Aan de andere kant noemt hij privacy en vrijheid van meningsuiting ‘een groot goed’. ‘Zodra je online uitlatingen van mensen verbiedt, is dat inperking van een uitingsvorm en dan kom je aan de grondrechten. Daar moet je niet lichtzinnig mee omgaan en goede juridische waarborgen voor creëren.’

Grijs gebied

Duidelijke regelgeving moet er daarom ook komen, vindt Bantema. Hij wijst erop dat inwoners zich veel sneller kunnen organiseren dan overheden. ‘Dat hebben we wel gezien tijdens corona en ik denk dat we steeds meer voorbeelden gaan zien in de samenleving.’ Als iets in de klassieke openbare orde speelt, zoals een ruzie,  is het heel duidelijk en zijn de regels dat ook. Maar met een meer indirecte aanleiding, namelijk online, zit je als autoriteit in een ‘grijs gebied’. ‘Per keer moet je de relatie tussen online en offline onderbouwen. We hopen met dit onderzoek de gemeenten en de landelijke overheid een stap verder te helpen.’

Gesprek

Het Districtelijk Veiligheidsoverleg IJsselland biedt de uitkomsten van het onderzoek aan de ministers van Justitie en Veiligheid en Binnenlandse Zaken aan. Snijders: ‘Als burgemeesters van IJsselland gaan we hierover graag landelijk het gesprek aan. Het zou mooi zijn als we gezamenlijk tot een goede juridische basis komen om in voorkomende gevallen adequaat te kunnen reageren én te handelen.’